Η δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα στις 15 Μαρτίου 44 π.Χ., σηματοδότησε για πάντα την 15η Μαρτίου, η οποία ήταν ημέρα θρησκευτικών εορτασμών για τους Ρωμαίους, καθώς και καταληκτική προθεσμία αποπληρωμής των χρεών τους. Οι Ειδοί του Μαρτίου του έτους 44 π.Χ. άλλαξαν τον ρου της ρωμαϊκής ιστορίας και σήμερα, η φράση “Αι ειδοί του Μαρτίου” χρησιμοποιείται και για να προσδιορίσει την “αποφράδα ημέρα”.
Τι ήταν “αι ειδοί”
Οι Ρωμαίοι δεν αριθμούσαν τις ημέρες κάθε μήνα από την πρώτη ως την τελευταία. Αντίθετα, μετρούσαν αντίστροφα σε σχέση με τρία συγκεκριμένα σημεία κάθε μήνα: τις νόνες (η 5η ή η 7η μέρα, ένατη μέρα πριν από τις Ειδούς), οι Ειδοί (13η μέρα για τους περισσότερους μήνες, αλλά η 15η μέρα για τους μήνες Μάρτιο, Μάιο, Ιούλιο και Οκτώβριο), και τις καλένδες (1η μέρα του επόμενου μήνα). Πιστεύεται πως αρχικά οι Ειδοί καθορίζονταν από την πανσέληνο, στο πλαίσιο του πιο αρχαίου σεληνιακού ημερολογίου των Ρωμαίων. Στο νεότερο ρωμαϊκό ημερολόγιο, οι Ειδοί του Μαρτίου συνέπιπταν με την πρώτη πανσέληνο του νέου έτους.
Οι Ειδοί κάθε μήνα ήταν αφιερωμένες στον Δία, τον ανώτερο θεό του ρωμαϊκού πάνθεου. Ο ιερέας του Δία οδηγούσε τους αμνούς των Ειδών (ovis Idulis) από την Ιερά Οδό ως τον ναό όπου θυσιάζονταν. Επιπλέον της θυσίας που γινόταν κάθε μήνα, οι Ειδοί του Μαρτίου ήταν επίσης η ημερομηνία εορτασμού της Άννα Περέννα, θεότητας του κύκλου του έτους, ο εορτασμός της οποίας έκλεινε τις τελετές του νέου έτους. Η ημέρα εορταζόταν με ενθουσιασμό από τον λαό, με υπαίθρια γεύματα, οινοποσία και γλέντι. Ήταν αργία για τους Ρωμαίους, αφιερωμένη στο Θεό Άρη και γι’ αυτό εκείνη τη μέρα τελούνταν στρατιωτικές παρελάσεις. Κατά την ύστερη αυτοκρατορική περίοδο, οι Ειδοί ήταν η πρώτη μέρα μιας ιερής εβδομάδας εορτασμών της Κυβέλης και του Άττι.
Η δολοφονία του Καίσαρα
Σήμερα, οι Ειδοί του Μαρτίου είναι γνωστές κυρίως ως η ημερομηνία της δολοφονίας του Ιούλιου Καίσαρα το 44 π.Χ. Ο Καίσαρας δολοφονήθηκε με 23 μαχαιριές, μέσα στη ρωμαϊκή Σύγκλητο. Οι συνωμότες ήταν υπό την ηγεσία του Βρούτου και του Κάσσιου. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ένας οιωνοσκόπος είχε προειδοποιήσει τον Καίσαρα πως ένας θανάσιμος κίνδυνος τον περίμενε στις Ειδούς του Μαρτίου. Καθώς ο Καίσαρας κατευθυνόταν στη Σύγκλητο, όπου τελικά δολοφονήθηκε, λέγεται πως συνάντησε τον οιωνοσκόπο και είπε ειρωνικά “Λοιπόν, έφτασαν οι Ειδοί του Μαρτίου”, υπονοώντας πως η προφητεία δεν είχε εκπληρωθεί. Ο οιωνοσκόπος απάντησε “Ναι, έφτασαν, αλλά δεν έφυγαν ακόμη.” Ο διάλογος αυτός δραματοποιήθηκε από τον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στο θεατρικό έργο Ιούλιος Καίσαρας (Τρίτη Πράξη, 1η Σκηνή)
Ο Βρούτος απεικονίστηκε περίφημα στον Ιούλιο Καίσαρα του Ουίλιαμ Σαίξπηρ ως τραγικός ήρωας, ενώ ο Καίσαρας γράφτηκε ως ένας τύραννος. Στο έργο, ο Καίσαρας βλέπει τον Βρούτο ανάμεσα στο πλήθος των δολοφόνων και λέει για την προδοσία με την ετοιμοθάνατη ανάσα του: “Et tu, Brute?” Η εμπλοκή του Βρούτου στη δολοφονία γίνεται τραγική λόγω των στενών δεσμών του με τον Καίσαρα. Η μητέρα του, Σερβίλια, ήταν μια από τις ερωμένες του Καίσαρα. Και παρόλο που ο Βρούτος είχε πολεμήσει εναντίον του Καίσαρα κατά τον πρόσφατο εμφύλιο πόλεμο της Ρώμης, γλίτωσε από το θάνατο και αργότερα προήχθη από τον Καίσαρα στο αξίωμα του πραίτορα. Ο Βρούτος, όμως, διχάστηκε στην πίστη του στον Καίσαρα. Η οικογένεια του Βρούτου είχε μια παράδοση να απορρίπτει τις αυταρχικές εξουσίες. Ο πρόγονος Junius Brutus πιστώθηκε ότι έδιωξε τον τελευταίο βασιλιά της Ρώμης, Tarquin Superbus, το 509 π.Χ.
Ο Ιούλιος Καίσαρας του Σαίξπηρ βασίστηκε στην αφήγηση του Πλούταρχου για τον Βρούτο. Ο ποιητής Δάντης, ωστόσο, κράτησε μια διαφορετική στάση: ο Βρούτος, σκοτώνοντας τον άνθρωπο που τον γλίτωσε, ήταν καταδικασμένος στα κατώτερα επίπεδα της κόλασης. (Πώς το αίμα και η προδοσία μετέτρεψαν τη Ρώμη από δημοκρατία σε αυτοκρατορία.) Οι μελετητές διαφωνούν σχετικά με το ποιος ήταν με το μέρος του καλού. Αλλά στο τέλος, το ρωμαϊκό κοινό στράφηκε ενάντια στους δολοφόνους – και η κληρονομιά της εξουσίας που δημιούργησε ο Καίσαρας έζησε μέσω του κληρονόμου του Οκταβιανού, ο οποίος αργότερα έγινε ο πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης, γνωστός και ως Imperator Caesar Augustus.
Μάρτιαι Ειδοί – Κωνσταντίνου Καβάφη
Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή.
Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις
αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις
να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις,
τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι.
Κι όταν θα φθάσεις στην ακμή σου, Καίσαρ πια·
έτσι περιωνύμου ανθρώπου σχήμα όταν λάβεις,
τότε κυρίως πρόσεξε σα βγεις στον δρόμον έξω,
εξουσιαστής περίβλεπτος με συνοδεία,
αν τύχει και πλησιάσει από τον όχλο
κανένας Αρτεμίδωρος, που φέρνει γράμμα,
και λέγει βιαστικά «Διάβασε αμέσως τούτα,
είναι μεγάλα πράγματα που σ’ ενδιαφέρουν»,
μη λείψεις να σταθείς· μη λείψεις ν’ αναβάλεις
κάθε ομιλίαν ή δουλειά· μη λείψεις τους διαφόρους
που χαιρετούν και προσκυνούν να τους παραμερίσεις
(τους βλέπεις πιο αργά)· ας περιμένει ακόμη
κι η Σύγκλητος αυτή, κι ευθύς να τα γνωρίσεις
τα σοβαρά γραφόμενα του Αρτεμιδώρου.
[1906, 1911*]