Σε παλαιότερο άρθρο μας για την Μετεωρολογία έχουμε αναφέρει οτι το επίσημο ξεκίνημα της Μετεωρολογίας στη νεότερη ιστορία έγινε κάτω από την σκέπη του ΕΑΑ το 1846. Πολύ πριν όμως από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, υπήρξαν πρωτοπόροι της επιστήμης της Μετεωρολογίας οι οποίοι ασχολήθηκαν με την μετεωρολογική παρατήρηση στη χώρα μας. Οι περισσοτεροι από αυτούς ήταν ιδιώτες και κυρίως στρατιωτικοί των ξένων δυνάμεων, στα Επτάνησα στις αρχές του 19ου αιώνα.
Το ξεκίνημα έγινε στη Κέρκυρα με παρατηρητές όπου μεταξύ άλλων συγκαταλέγονται οι Carlo Botta, Lazzaro de Mordo και ο ιατρός Λάσκαρης, των οποίων οι παρατηρήσεις δεν διασώθηκαν ή τουλάχιστον κατέστη αδύνατη (προς το παρόν) η ανεύρεσή τους .
Οι πρώτες γνωστές αναγραφές συστηματικών μετεωρολογικών παρατηρήσεων, με όργανα, έγιναν από τον Εμμανουήλ Θεοτόκη στην πόλη της Κέρκυρας από το 1805 μέχρι το 1810 και δημοσιεύθηκαν στην Κέρκυρα. Ακολούθως, ο Άγγλος Mackenzie εκτέλεσε στην ίδια πόλη μετεωρολογικές παρατηρήσεις από το 1840 μέχρι το 1862, ενώ και Άγγλοι μηχανικοί πραγματοποίησαν τέτοιες παρατηρήσεις στη διάρκεια των ετών 1852 – 1861. Πληρέστερη πληροφόρηση υπάρχει σε σχετική έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών, Κέντρο Έρευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας,( Δημοσίευμα 10 / 1985). Θα ήταν πολύ χρήσιμη η ψηφιοποιημένη έκδοσή αυτής της ιστορικής εκδόσεως .
Στη πόλη της Ζακύνθου ο Δ. Βαρβιάνης και ο υιός του εκτέλεσαν στην περίοδο 1825 – 1861 παρατηρήσεις καταγραφής της θερμοκρασίας του αέρα, που δημοσιεύθηκαν σε περίληψη από τον Α. Λειβαθηνό το 1931.
Στα Ιωάννινα έγιναν μετεωρολογικές παρατηρήσεις στην περίοδο 1858 – 1860 , ενώ στην Αθήνα τις πρώτες συστηματικές μετεωρολογικές παρατηρήσεις εκτέλεσε ο Γάλλος λοχαγός Peytier στην περίοδο 1833 – 1835 και τα αποτελέσματα αυτών τα ανακοίνωσε στην Ακαδημία Επιστημών των Παρισίων με τη διατριβή του ” Επί του κλίματος της Ελλάδος” . Δείτε μέρος της διατριβής του παρακάτω
Μετά τον Peytier τακτικές μετεωρολογικές παρατηρήσεις στην Ελλάδα και στην Αθήνα εκτέλεσε στην περίοδο 1836 – 1841 και ο G. Frass επιθεωρητής και διδάσκαλος της χημείας και τεχνολογίας στη Γεωργική Σχολή της Sehleissheim της Γερμανίας που είχε διατελέσει και Διεθυντής της Γεωπονικής Σχολής Αθηνών και του Βασιλικού Κήπου . Το αρχείο των παρατηρήσεων αυτών δεν έχει βρεθεί πλην ορισμένων πορισμάτων της εργασίας αυτής. , ενώ ο Αιγινήτης δεν έτρεφε καμία εκτίμηση για το πρόσωπό του συγκεκριμένου επιστήμονα ο οποίος ήταν ανθέλλην και έχουμε αναφερθεί στο Β μέρος του Μετεωρολογικού Αφιερώματος . Στα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξαν αξιόλογες αλλά μεμονωμένες καταγραφές για το κλίμα των Ιονίων Νήσων και κυρίως της Κέρκυρας . O γεωγράφος Arthur De Claparede στο βιβλίο του με τίτλο “Corfu et les Corfiotes” δίνει πολλές πληροφορίες για το κλίμα της Κέρκυρας ,για την οικονομία της και μέρος αυτού του βιβλίου , παραθέτουμε ευθύς αμέσως.
ΟΙ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ ΤΟΥ 1821
Το πιο σημαντικό και παλαιότερο αυθεντικό στοιχείο που έχω βρει μέχρι στιγμής και σας παρουσιάζω αποτελεί η αναφορά για τον καιρό της Κέρκυρας του υπολοχαγού Mathew Miller προς τον καθηγητή Jameson της Βασιλικής Ακαδημίας της Μεγάλης Βρετανίας. Η αναφορά εστάλη το 1823 με δεδομένα μετρήσεων του 1821 και συγκεκριμένα για τους μήνες Αύγουστο έως και Νοέμβριο του 1821 ! .
Ο Miller στην αναφορά του περιγράφει και εξηγεί σε τι αναφέρεται η κάθε στήλη των μετρήσεών του σημειώνοντας ” η πρώτη στήλη, στα αριστερά, περιέχει τις ημέρες του μήνα, η επόμενη το χρόνο παρατήρησης, οι τρείς επόμενες τις μετρήσεις θερμομέτρου , συμπιεσομέτρου (βαρομέτρου) και του υγρομέτρου , και, τέλος, οι παρατηρήσεις για τον άνεμο και τις καιρικές συνθήκες για την κάθε ημέρα” . Ο Μiller κάνει αναφορά για ένα συστηματικό σφάλμα του βαρομέτρου το οποίο το αποδίδει στην μεγάλη αύξηση της υγρασίας στην Κέρκυρα όταν επηρεάζεται από νοτιοανατολικούς ανέμους ( Σιρόκο) . Θυμηθείτε και για την αναφορά του κόμη Mercati για κόκκο χαλαζιού δύο λιβρών στη Ζάκυνθο τον Δεκέμβριο του 1820!
ΟΙ ΠΡΩΤΟΤΥΠΕΣ ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Ο ΚΑΙΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ
Παρακάτω θα αναφερθούμε στις μετεωρολογικές -κλιματικές παρατηρήσεις που έγιναν από τον ιατρό William Black μέσα από τα πλοία Euryalos και Chanticleer τα οποία βρισκόταν στην Μεσόγειο το χρονικό διάστημα 1824-27 και μετείχαν στην ναυτική δύναμη ελέγχου της περιοχής . Αργότερα το Chanticleer έλαβε μέρος στη μάχη του Ναυαρίνου τον Οκτώβριο του 1827 .
Το Euryalos – που το όνομά του μας παραπέμπει στον γιό του Μηστικέως που πήρε μέρος στην Αργοναυτική Εκστρατεία και πολέμησε στον Τρωικό πόλεμο- βρισκόταν στη Μεσόγειο από το 1824, καθώς μετείχε στον ναυτικό αποκλεισμό του Αλγερίου . Το HMS Chanticleer (κατασκευής 1808) είχε 10 κανόνια και μετά την ναυμαχία του Ναυαρίνου -που συμμετείχε – χρησιμοποιήθηκε ως πλοίο έρευνας . Ο χειρουργός γιατρός William Black εκτός από τις μετεωρολογικές μελέτες του, θα καταγράψει στο βιβλίο του το πολιτικό κλίμα της εποχής και θα κάνει και επιδημιολογικές αναφορές.
Πολύ χαρακτηριστικά αναφέρει οτι η Μεσόγειος αποτελεί μία μοναδική περιοχή “που δεν υπάρχει παρόμοια στο κόσμο της οποίας οι κλιματολογικές μεταβολές επηρεάζονται τόσο πολύ από τη διαφορά της κατάστασης θάλασσας και τις αλλαγές των ανέμων.” Ο Black ξεκινά την αναφορά του από το Ιπποκράτη και σημειώνει οτι ” Οι παρατηρήσεις του Ιπποκράτη μπορούν ακόμα να θεωρηθούν ως ο καλύτερος οδηγός σε αυτό το μέρος του κόσμου λόγω των ιδιαίτερων μετεωρολογικών χαρακτηριστικών του…” Οι αναφορές του είναι σαφείς και βασίζονται στα μετεωρολογικά δεδομένα της εποχής και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στον μεγάλο μετεωρολόγο Humboldt .
Οι μετρήσεις της θερμοκρασίας του είναι αναλυτικές . Δεν ξεχνάμε όμως οτι γίνονται πάνω σε πλοίο και όπως ο ίδιος σημειώνει αυτές διαφέρουν πολύ από τις τιμές της θερμοκρασίας που σημειώνονται σε ηπειρωτικές περιοχές . Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον πολύ κρύο Φεβρουάριο του 1824 (με μετρήσεις από την Σμύρνη) και δίνει την εξήγηση οτι αυτές οι χαμηλές θερμοκρασίες σημειώθηκαν λόγω του πολύ ισχυρού βοριά που έπνεε πάνω από 10 ημέρες εκείνη την περίοδο. Καταγράφει τον θερμό Αύγουστο του 1824 στο Αλγέρι και τον κρύο Γενάρη του 1827 στη Σμύρνη.
Με ανάλογη λεπτομέρεια αναφέρεται για την υγρασία , τους ανέμους , τον ηλεκτρισμό της ατμόσφαιρας (κάνει αναφορές για το θεωρητικό υπόβαθρο της εποχής με βάση τα όσα είχαν αναφέρει οι Pouillet και Volta) ενώ σε κάθε περιοχή αναφέρεται ξεχωριστά και δίνει μεγάλη βαρύτητα στον τοπικό καιρό. Ως γιατρός πολύ εύστοχα παρατηρεί πχ. οτι τα Κύθηρα αν και είναι ένα νησί εκτεθειμένο στον άνεμο η επιδημία που παρουσιάστηκε τον Αύγουστο του 1825 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην αλλαγή πνοής του ανέμου από βοριά σε νοτιά . Ο γιατρός καταλήγει σε πολύ χρήσιμα συμπεράσματα και κλείνει με ένα νοσογραφικό πίνακα για κάθε έτος .
Οι παραπάνω πληροφορίες αν και αποσπασματικές θεωρούνται πολύ σημαντικές . Ουσιαστικά στοιχεία πάντως για τον Ελληνικό χώρο έχουμε μετά το 1894 , μετά την την δημιουργία του πρώτου Μετεωρολογικού Δικτύου από τον Αιγινήτη . Θα συνεχίσουμε σε επόμενο άρθρο την έρευνα που έχουμε ξεκινήσει με άλλα σημαντικά στοιχεία και δεδομένα. Προτείνουμε να αφιερώσετε χρόνο για να διαβάσετε το εξαιρετικό απόσπασμα με τα γενικά συμπεράσματα από το βιβλίο του William Black που παραθέτουμε και το οποίο αντλήσαμε από την ψηφιακή βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης ( Τα θερμά μας συγχαρητήρια για το αξιόλογο έργο της Βιβλιοθήκης του Παν/μιου Κρήτης )