Μέσα στα χίλια χρόνια του “σκοτεινού” Μεσαίωνα, υπήρξαν κάποιες αναλαμπές στις φυσικές επιστήμες και ειδικότερα στην επιστήμη της Μετεωρολογίας που θα προβάλλουμε σήμερα, λόγω του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Μετεωρολογίας. Η μεγάλη μορφή που θα συναντήσουμε αρχικά χρονολογικά αφορά τον Ιωάννη τον Φιλόπονο ( 490 μ.Χ. -567 μ.Χ.). Έναν φυσικό και φιλόσοφο που ξεκίνησε τις σπουδές του στη Νεοπλατωνική σχολή της Αλεξάνδρειας το 510 μ.Χ. του οποίου οι θεολογικοί του προσανατολισμοί πέρασαν από διάφορες φάσεις. Γεννημένος στην Ορθοδοξία, έγινε οπαδός του μονοφυσιτισμού και πριν από το 550 μ.Χ. προσηλυτίσθηκε στον τριθεϊσμό, του οποίου έγινε ένας από τους κυριότερους ηγέτες. Το έργο του δεν προβλήθηκε λόγω του ριζοσπαστικού χαρακτήρα , αλλά και λόγω της κριτικής που ασκείτο προς τον Αριστοτέλη .
ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΠΤΩΣΗΣ – ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΕΣ
Έχουν σωθεί μέχρι τις μέρες μας τουλάχιστον 40 πραγματείες του, ενώ ασχολήθηκε με ιδιαίτερη έμφαση με τον σχολιασμό των έργων του Αριστοτέλη, εισηγούμενος για πρώτη φορά την απελευθέρωση της φυσικής φιλοσοφίας από την αυθεντία του Αριστοτελισμού. Οι θεωρίες και τα συμπεράσματα που διατύπωσε, είναι σημαντικά για τη συνολική πρόοδο της επιστήμης και όχι μόνο της Μετεωρολογίας.
Σε αυτόν αποδίδεται η ανακάλυψη του νόμου της ελεύθερης πτώσης, σε διαφοροποίηση από την μέχρι τότε κυρίαρχη Αριστοτελική παράδοση, αν και συνήθως παίρνει λανθασμένα τα εύσημα για αυτή την ανακάλυψη ο Γαλιλαίος. Επίσης ανέπτυξε τη «θεωρία της ώθησης» που προηγήθηκε της θεωρίας της αδράνειας
Ειδικά για τους νόμους της βαρύτητας, πραγματοποίησε το ίδιο ακριβώς πείραμα που έκανε και ο Γαλιλαίος, χίλια περίπου χρόνια αργότερα. Το κυριότερο είναι ότι με τα πειράματα και τη πρωτοπόρα σκέψη του, κατέδειξε έμπρακτα την σημασία που έχει το πείραμα για την εξαγωγή επιστημονικών συμπερασμάτων. Κάτι που το έκανε μετά από 1000 χρόνια ο Francis Bacon.
Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι τα βαρύτερα σώματα φθάνουν γρηγορότερα στη Γη από τα ελαφρύτερα. Την αντίληψη αυτή είχε η επιστήμη ως την Αναγέννηση, που ο Γαλιλαίος απέδειξε το λάθος αυτού του ισχυρισμού”. Πρίν όμως από τον Γαλιλαίο ο Φιλόπονος περιέγραψε το πείραμα με τέτοια ακρίβεια που δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το έκανε. Επίσης πριν το Γαλιλαίο το έκανε και ο μηχανικός και μαθηματικός Simon Stevin (1548-1620). Η ιστορία του πειράματος είναι πιθανότατα φανταστική επινόηση του Vivani που ήταν μαθητής και βιογράφος του Γαλιλαίου. Ο Γαλιλαίος πιθανότατα έκανε πράγματι και αυτός ένα τέτοιο πείραμα και το χρησιμοποίησε για να δείξει ότι η Φυσική του Αριστοτέλη ήταν λάθος. Για την ιστορία πρώτος ο Lane Cooper επισήμανε ότι άλλοι πριν το Γαλιλαίο είχαν κάνει το πείραμα το επισήμανε στο Aristotle, Galileo, and the Tower of Pisa (Ithica, 1935; Kennakat Press, 1972).
ΟΙ ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΦΙΛΟΠΟΝΟΥ
Ο Φιλόπονος ανέτρεψε και πολλές άλλες απόψεις του Αριστοτέλη, (άσχετα αν υπήρχαν επιστήμονες που τις ασπάζονταν ακόμα και μέχρι τον 16ο αιώνα) και διατύπωσε την περίφημη «θεωρία της ώθησης». Γύρω στο 545 μ.Χ. ο Φιλόπονος συνέγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Περί Δημιουργίας του Κόσμου». Εκεί επιχειρεί ένα συγκερασμό των θεολογικών του πεποιθήσεων με κοσμογραφικά επιστημονικά δεδομένα.
Αρχικά ο Φιλόπονος συνέταξε κυρίως σχόλια πάνω στα έργα του Αριστοτέλη, το περί ψυχής, περί των κατηγοριών, περί γενέσεως και φθοράς, περί φυσικής, αναλυτικά πρότερα, αναλυτικά ύστερα και μετεωρολογικά. Συνέταξε επίσης δύο επιστολές προς τους φιλοσόφους Πρόκλο και Σιμπλίκιο. Σε αντίθεση με την Αριστοτελική φιλοσοφία, ο Φιλόπονος πίστευε ότι τα ουράνια σώματα δεν είναι άφθαρτα και αμετάβλητα, αλλά υπόκεινται στους ίδιους νόμους με τα επίγεια, άρα και στον νόμο της φθοράς υφιστάμενα διάφορες μεταβολές. Απλά, οι μεταβολές αυτές δεν ήταν εύκολο να παρατηρηθούν, λόγω της μεγάλης τους μάζας, όπως ακριβώς συμβαίνει και στη Γη. Είναι πραγματικά απίστευτο το πόσο πολύ πλησίασε την επιστημονική αλήθεια και με πόση σαφήνεια προείπε όλα αυτά που η ανθρωπότητα έμελλε να γνωρίσει και να παραδεχθεί πάνω από δέκα αιώνες αργότερα, χωρίς να έχει στη διάθεσή του κανένα απολύτως όργανο, πέρα από την φωτεινή του σκέψη και την παρατηρητικότητά του.
Το έργο του άσκησε μεγάλη επίδραση στις φυσικές επιστήμες του Μεσαίωνα, κυρίως σε επιστήμονες και λογίους του βεληνεκούς του Ζαν Μπουριντάν (Jean Buridan de Bethune, 14th c.), του Νικόλ Ντ’ Ορέμ (Nicol d’Oresme, 1323-1382), του Νικόλαου Κουζάνου (Nicolaus Cusanus, 1401-1464), του Γιοχάνες Κέπλερ (Johannes Kepler, 1571-1630), του Γκαλιλέο Γκαλιλέι (Galileo Galilei, 1564-1642) κ.ά.
Όσον αφορά το προσωνύμιο Φιλόπονος αυτό αναφέρεται είτε στην εργατικότητά του είτε στην ιδιότητά του ως μέλος της χριστιανικής αδελφότητας των Φιλοπόνων. Ο ίδιος χρησιμοποιούσε το όνομα «ο γραμματικός» και σε χειρόγραφα φέρεται ως «Ιωάννης Αλεξανδρεύς» ενώ από τους αντιπάλους του ονομαζόταν χλευαστικά ως «ματαιόπονος» .
Πηγές:
- Ludwig Fladerer: Johannes Philoponos „De opificio mundi“. Spätantikes Sprachdenken und christliche Exegese. Teubner, Stuttgart 1999, ISBN 3-519-07684-5
- Frans A. J. de Haas: John Philoponus’ new definition of prime matter. Aspects of its background in Neoplatonism and the ancient commentary tradition. Brill, Leiden 1997, ISBN 90-04-10446-1
- https://talesoftimesforgotten.com/2020/06/08/why-are-the-byzantines-significant/
- H ιστορία μιας πεταλούδας- Θ. Κολυδάς σελ. 97