Ο παράγων καιρός στο έπος του 1940

“Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί.
Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο.
Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας….”

«ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ»- Οδ. Ελύτης

Στις ιστορίες των λαών, ο παράγοντας καιρός άλλοτε είναι σύμμαχος και άλλοτε εχθρός. Αν γίνει εχθρός, τότε είναι σκληρός και αμείλικτος. Κατά την διάρκεια του 1940-1941 ο καιρός υπήρξε για τα ελληνικά στρατεύματα εχθρός πολύ πιο φοβερός από τους επιτιθέμενους Ιταλούς. Οι αντίξοες καιρικές συνθήκες προκάλεσαν περισσότερους νεκρούς και τραυματίες από εκείνους που προκάλεσαν οι σφαίρες του εχθρού. Το κρύο ήταν ανυπόφορο, η βροχή  πότιζε ως το κόκαλο άνδρες και άλογα,  κι έκανε  τα ορεινά μονοπάτια λασπότοπους, ενώ το χιόνι και ο πάγος πάγωνε το κορμί και πιο πολύ τα πόδια. Αυτοί ήταν οι μεγάλοι εχθροί. Χιλιάδες  άνδρες που πολεμούσαν με αυταπάρνηση στις χιονισμένες πλαγιές και κορυφές της Πίνδου, έχασαν τα πόδια τους από τα κρυοπαγήματα.

Το κυριότερο στοιχείο όμως αυτού του πολέμου ήταν ότι ο λαός σύσσωμος αγωνίζονταν για την πατρίδα του , για την λευτεριά του και αυτό το στοιχείο του έδινε ηθικό πλεονέκτημα.  Η επίδραση του καιρού στον Ελληνοιταλικό πόλεμο και για τις δύο μεριές ήταν πολύ σκληρή και αυτό πού δεν κατάφεραν οι “Λαζαρόνοι” με τους επίλεκτους αλπινιστές τους και τους ατσαλένιους Κενταύρους, το πέτυχε ο αδυσώπητος εκείνος χειμώνας του ’40·’41 που έπληξε μεν σοβαρά τα Ελληνικά στρατεύματα, όμως τα Ιταλικά κυριολεκτικά τα τσάκισε.

H επιλογή του στρατηγού Χαράλαμπου Κατσιμήτρου διοικητή της 8ης Μεραρχίας Πεζικού, να δοθεί η μάχη στην Ήπειρο, τελικώς απεδείχθη ότι ήταν καθοριστική για την έκβαση του πολέμου. Ο Κατσιμήτρος  ήταν ο μόνος που επέμενε να δοθεί μάχη στην Ήπειρο. Εκμεταλλεύτηκε τον δύσκολο γεωγραφικά και κλιματικά χώρο για να αντισταθεί στον Ιταλικό στρατό, εφαρμόζοντας ανάλογη τακτική με αυτήν που είχαν εφαρμόσει περίπου ένα χρόνο πριν οι Φιλανδοί, στον Σοβιετικοφιλανδικό πόλεμο του 1939, όπου είχαν να αντιμετωπίσουν τις σοβιετικές δυνάμεις οι οποίες ήταν τριπλάσιες σε αριθμό έναντι των φινλανδικών δυνάμεων. Σε εκείνο τον πόλεμο ο χειμώνας του 1939-40 ήταν εξαιρετικώς δριμύς, ενώ ανάλογη κατάσταση έμελλε να επαναληφθεί νοτιότερα στην περιοχή μας,  ένα χρόνο μετά.

Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση που σημειώθηκε στις αρχές του πολέμου, όπου αεροπλάνο (Breguet Bre 19) της Πολεμικής μας Αεροπορίας, εκτελώντας χαμηλή πτήση κατά μήκος των αλβανικών συνόρων, εντόπισε την ιταλική Μεραρχία Αλπινιστών «Julia», τη στιγμή ακριβώς που είχε εισβάλλει στην Πίνδο και κινούνταν προς κατάληψη του Μετσόβου. Το γεγονός αυτό μετέβαλε ριζικά την κατάσταση του μετώπου υπέρ των Ελλήνων. Βέβαια αργότερα, υπήρξε η μεταστροφή της Aγγλικής στάσης έναντι της Ελλάδας,  μετά το πρώτο δίμηνο του πολέμου, η οποία οδήγησε τη νικηφόρο προέλαση του στρατού μας σε αμυντική στασιμότητα. Παρά ταύτα η εαρινή επίθεση των Ιταλών, το Μάρτιο του 1941, βρήκε και πάλι τις μάχιμες δυνάμεις μας στις θέσεις τους με το ίδιο ακμαίο φρόνημα, αποφασισμένες να κατατροπώσουν τους Ιταλούς.

Στη συνέχεια του άρθρου θα επικεντρωθούμε μόνο στην ανάλυση των καιρικών συνθηκών που επικράτησαν κατά την διάρκεια του πολέμου, χρησιμοποιώντας μετεωρολογικά δεδομένα εκείνης της εποχής, εφαρμόζοντας παράλληλα νέες τεχνικές οπτικοποίησης και παρουσίασης των μετεωρολογικών δεδομένων. Στο τέλος του άρθρου θα ακολουθήσει σειρά βίντεο με όλο το χρονικό του πολέμου.

Ο ΠΑΡΑΓΩΝ ΚΑΙΡΟΣ

(Αποκλίσεις των θερμοκρασιών από την κλιματική τιμή τον χειμώνα 1940-41-Reanalysis ΝΑSA – GISS Surface Temperature Analysis)

Μελετώντας αρχικά τις θερμοκρασίες που επικράτησαν τον χειμώνα του 1940-41, συνάγουμε το συμπέρασμα, ότι αυτός ήταν ένας πολύ κρύος χειμώνας,  όχι μόνο για τα Βαλκάνια και τη χώρα μας, αλλά γενικότερα για όλη την Ευρώπη. Στον παραπάνω χάρτη διακρίνονται οι πολύ μεγάλες θερμοκρασιακές αποκλίσεις από την μέση τιμή που επικράτησαν σε όλη την Ευρώπη, οι οποίες σε τοπικό επίπεδο ξεπερνούσαν και τους 4 βαθμούς Κελσίου, κάτω από την μέση κλιματική  τιμή.

Από τις αρχές του αιώνα υπήρξαν άλλες τρείς περίοδοι με τόσο βαρύ χειμώνα και αυτές ήταν το 1904-05, 1908-09 και 1928-29.

Η ΑΝΑΛΥΣΗ  ΤΩΝ ΚΑΙΡΙΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ

Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της σύγχρονης επιστήμης -της reanalysis για την οποία αναφερθήκαμε σε προηγούμενο άρθρο- θα σας εκθέσουμε παρακάτω κάποια ενδιαφέροντα συγκριτικά στοιχεία και δεδομένα του καιρού, με την βοήθεια επανακατασκευής των χαρτών. Σας θυμίζουμε ότι οι χάρτες αυτοί δημιουργούνται, λαμβάνοντας στοιχεία και μετρήσεις του παρελθόντος, ενώ παράλληλα προστίθενται και κάποιες άλλες κλιματικές  παράμετροι.

(Αποκλίσεις Θερμοκρασιών από τις κανονικές τιμές κατά την διάρκεια των χειμώνων 1934-39 και 1940-45)

Στις δύο παραπάνω εικόνες γίνεται μια σύγκριση των χειμώνων που προηγήθηκαν του 1940, οι οποίοι ήταν πολύ ήπιοι, ενώ αντίθετα αυτοί που ακολούθησαν (1940-45) ήταν ιδιαίτερα ψυχροί .
Για τις συνθήκες που επικράτησαν στο μέτωπο των πολεμικών επιχειρήσεων, σημαντικές πληροφορίες αντλούμε από σχετική μελέτη του μόνιμου υπαλλήλου της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας  Στέφανου Παπαγιαννάκη, ο οποίος στη διάρκεια του πολέμου επιστρατεύτηκε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός και εκτελούσε καθήκοντα συνδέσμου μεταξύ του Α΄ Σώματος Στρατού και της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας. Ο κ. Παπαγιαννάκης, είχε υπό την εποπτεία του όλους τους Μετεωρολογικούς Σταθμούς Εκστρατείας του Α΄ Σώματος Στρατού και αργότερα ερεύνησε τις συνοπτικές καταστάσεις που επικράτησαν τη χειμερινή περίοδο 1940-41 στη ζώνη των επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα συγκέντρωσε τις μετεωρολογικές παρατηρήσεις από τους σταθμούς που υπήρχαν κοντά στα πεδία των μαχών από την Κέρκυρα, Ιωάννινα, Καστοριά, Φλώρινα, Κορυτσά, Μοσχόπολη και Καλογοραντζή (σταθμός εκστρατείας Α’ σώματος) και αναλύοντας τους σχετικούς μετεωρολογικούς χάρτες, ετοίμασε την μετεωρολογική ιστορία εκείνης της εποχής.

Εμείς σήμερα βασιζόμενοι στις μετρήσεις του Παπαγιαννάκη, και προσθέτοντας επιπλέον στοιχεία καιρού από άλλες πηγές με την βοήθεια των τεχνικών της Reanalysis ,  δημιουργήσαμε επανανασκευασμένους χάρτες και βίντεο καιρού, τα οποία αποτυπώνουν με γραφιστικό τρόπο την καιρική κατάσταση που επικρατούσε στην περίοδο 1940-41.

(Υετός της περιόδου 28/10/1940-15/4/1941)

Στο παραπάνω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε τον υετό που σημειώθηκε από τις 28 Οκτωβρίου έως και τις 15 Απριλίου 1941.  Με βάση τα υπάρχοντα αρχεία, από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων και στο μεγαλύτερο διάστημα του Νοεμβρίου, στο μέτωπο επικράτησε ένας πλούσιος σε βροχές φθινοπωρινός καιρός, χωρίς ωστόσο να λείψουν τα χιόνια στις ορεινότερες περιοχές. Την τελευταία εβδομάδα του Νοεμβρίου και σχεδόν καθ’ όλη τη διάρκεια του Δεκεμβρίου διαδοχικά κύματα ψύχους προκάλεσαν σφοδρές κακοκαιρίες με βροχές και κυρίως με χιονοπτώσεις ακόμα και σε περιοχές χαμηλού υψομέτρου. Τον Δεκέμβριο έφτασαν αέριες μάζες πολικής προέλευσης, όχι μόνο στα όρια της Βαλκανικής, αλλά ακόμη νοτιότερα και επηρέασαν τα πεδία των μαχών. Στο χάρτη που ακολουθεί διακρίνεται η εντονότατη ψυχρή εισβολή σε όλα τα Βαλκάνια και τη χώρα μας, με αέριες μάζες πολικής προέλευσης στις 16 του μηνός Δεκεμβρίου του 1940 .

( Η έντονη ψυχρή εισβολή της 16ης Δεκεμβρίου 1940)

Ο Δεκέμβριος του 1940 ήταν ο ψυχρότερος μήνας του ιστορικού χειμώνα 1940-41. Αυτό αποτυπώνεται στον επόμενο χάρτη που ακολουθεί, ο οποίος μας πληροφορεί ότι οι  αποκλίσεις από τις μέσες τιμές του χρονικού διαστήματος 1900-39 ξεπερνούσαν τους 4 βαθμούς κάτω από την μέση κλιματική τιμή, με βάση την μέθοδο Reanalysis από την ΝΑSA-GISS Surface Temperature Analysis.

Όπως μπορείτε να διακρίνετε στον χάρτη που ακολουθεί, σχεδόν όλη η Ευρώπη έχει τιμές κατά 2 βαθμούς κάτω από τις μέσες κλιματικές τιμές, ενώ στα βορειοδυτικά Βαλκάνια και την Ιταλία η απόκλιση αυτή κυμαίνεται από 4 εως 4.7 βαθμούς Κελσίου κάτω από την μέση τιμή.

(Θερμοκρασιακές αποκλίσεις Δεκεμβρίου 1940 σε σχέση με τις κλιματικές τιμές 1900-39)

Στη διάρκεια του Δεκεμβρίου του 1940 στις περισσότερες περιοχές της ζώνης των επιχειρήσεων παρατηρήθηκαν οι χαμηλότερες θερμοκρασίες του χειμώνα και έπεσαν περισσότερα του αναμενομένου χιόνια τόσο στο μέτωπο, όσο και στις δυτικές, κεντρικές και βόρειες περιοχές της χώρας μας

( Θερμοκρασίες στα 850 hPa και ισοβαρείς επιφανείας τον Δεκέμβριο του 1940)

Στο παραπάνω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε τα δύο σφοδρά κύματα ψύχους που σημειώθηκαν τον Δεκέμβριο του 1940 όπου και καταγράφηκαν οι εξής θερμοκρασίες:  Στη Κέρκυρα είχαμε μόλις +2 βαθμούς Κελσίου (στις 17/12) , στα Γιάννενα -5 °C ( στις 20/12)  στην Καστοριά -7.4 °C  (18/12)  -10.5 °C  (30/12) , στη Φλώρινα -10.0  °C  (18/12)    -17.0 °C  (22/12) , στην Κορυτσά  -7.0  °C  (18/12)  -9.0 °C  (30/12) και στη Μοσχόπολη -11.0 °C (18/12)  -19.0  °C (30/12) .

Ελάχιστες θερμοκρασίες -19 °C  και -20 °C  καταγράφηκαν στην Μοσχόπολη (επαρχία Κορυτσάς) σε ύψος 1200 μέτρων. Στο σημείο αυτό μπορούμε να οδηγηθούμε στο συμπέρασμα οτι στα χιονισμένα βουνά που είχαν ύψος πάνω από 1500 μέτρα, θα υπήρξαν θερμοκρασίες ακόμη και κάτω από -20 °C ιδιαίτερα κατά τις νύχτες με αίθριο ουρανό. Και βεβαίως πρέπει να τονίσουμε ότι αυτές οι προηγούμενες θερμοκρασίες καταγράφηκαν μέσα σε μετεωρολογικούς κλωβούς (δηλαδή σε ύψος περίπου 1,5 μέτρο πάνω από το έδαφος. Επομένως η θερμοκρασία κοντά στο χιονοσκεπές έδαφος που σχετίζεται με τα κρυοπαγήματα των κάτω άκρων θα ήταν ακόμη χαμηλότερη από τις τιμές που καταγράφηκαν.

(Χάρτης επιφανείας με θερμοκρασίες στα 850 hPa που περιγράφει την «σύγκρουση» αερίων μαζών με διαφορετικά χαρακτηριστικά)

Τα κύματα ψύχους προέρχονταν από εισβολή ψυχρών αερίων μαζών από τα Βαλκάνια και ακόμη βορειότερα. Οι ισχυροί αντικυκλώνες δημιουργούσαν ευνοϊκές συνθήκες στο να μπορέσουν πολικής προέλευσης αέριες μάζες να κατέβουν προς την περιοχή μας. Οι ημέρες που είχαμε αντικυκλωνικό σφήνα στα Βαλκάνια ήταν τον Νοέμβριο 12 ημέρες , τον Δεκέμβριο 19, τον Ιανουάριο 6, τον Φεβρουάριο 4, τον Μάρτιο 7 και τον Απρίλιο 2.

Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι με το συγκεκριμένο κριτήριο, η δριμύτητα του ψύχους τον Δεκέμβριο του 1940 στο μέτωπο ήταν μεγαλύτερη από εκείνη των μηνών Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου και Μαρτίου του 1941

Η όποια άνοδος της θερμοκρασίας μεταξύ των κυμάτων ψύχους, ήταν αποτέλεσμα μεταφοράς θερμών αερίων μαζών, δυτικής και νοτιοδυτικής θαλάσσιας προέλευσης. Τα βαρομετρικά χαμηλά που έρχονταν από την Κεντρική Μεσόγειο, με τις θερμές και υγρές αέριες μάζες που τα συνόδευαν,  εμπλούτιζαν την Βαλκανική με υγρασία και προκαλούσαν πολλές βροχές και χιόνια. Στο παραπάνω σχήμα μπορείτε να διακρίνετε ότι το σημείο στο οποίο «συγκρούονταν» οι αέριες μάζες, δεν ήταν άλλο από το πεδίο των μαχών. Αν και κάποιος θεωρούσε ότι αυτή η άνοδος της θερμοκρασίας θα ήταν ανακούφιση για τα μαχόμενα στρατεύματα, στην πραγματικότητα αυτές οι υγρές αέριες μάζες προκαλούσαν άφθονες βροχοπτώσεις και στα βουνά πυκνές χιονοπτώσεις, οότε  προξενούσαν μεγαλύτερες δυσχέρειες από τις καιρικές συνθήκες που προκαλούσαν τα αρκετά ψυχρά αλλά ξηρά Βαλκανικά ρεύματα.

(Θερμοκρασίες στα 850 hPa και ισοβαρείς επιφανείας από 28/10/1940 έως 15-4-1941)

Στο παραπάνω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε όλες τις ψυχρές εισβολές που αποτυπώνονται μέσα από χάρτες που περιέχουν την θερμοκρασία στα 850 hPa και την ανάλυση του χάρτη επιφανείας.

Τα κυριότερα κύματα ψύχους που σημειώθηκαν είναι τα ακόλουθα:
21 Νοεμβρίου – 4 Δεκεμβρίου
7 – 17 Δεκεμβρίου
24 – 30 Δεκεμβρίου
9 – 14 Μαρτίου
5 – 15 Απριλίου.

Το ισχυρότερο κύμα ψύχους ήταν εκείνο της περιόδου στα μέσα Δεκεμβρίου.

(Υετός και ισοβαρείς επιφανείας από 28/10/1940 έως 15-4-1941)

Στο παραπάνω βίντεο μπορείτε να δείτε την εξέλιξη του υετού , το οποίο αν το συνδυάσετε με το προηγούμενο βίντεο των θερμοκρασιών,  θα διαπιστώσετε ότι ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος ήταν σχετικά «θερμοί» και βροχεροί μήνες, με το χιόνι να πέφτει ως επί το πλείστον στις ορεινές και ημιορεινές περιοχές.

Ωστόσο, πολλές φορές οι βροχές με τις λάσπες στα πεδινά δημιουργούσαν μεγαλύτερα προβλήματα από ότι το χιόνι. Ας σημειωθεί ακόμα ότι και στη διάρκεια των δύο αυτών μηνών δεν έλειψαν οι ψυχρές εισβολές που έριχναν τη θερμοκρασία πολύ χαμηλά.

Οι Ιταλοί ξεκινώντας τον πόλεμο προφανώς πίστευαν στο δόγμα του κεραυνοβόλου πολέμου που είχε εφαρμόσει ο Γερμανός στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν. Πίστευαν με άλλα λόγια, ότι λόγω της αριθμητικής τους υπεροχής  σύντομα θα μπορούσαν να καταλάβουν τη χώρα μας . Δεν υπολόγισαν όμως ότι θα ξεπερνούσαν κατά πολύ τα χρονικά όρια που είχαν ορίσει, οι μάχες θα δίνονταν σε ένα ιδιαίτερα δύσκολο πεδίο και φυσικά δεν έλαβαν υπόψη τους το ηθικό των αντιπάλων τους.

Ο ιστορικός Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής γράφει ότι οι Έλληνες στρατιώτες ήταν έτοιμοι για κάθε θυσία. Ήταν αισιόδοξοι, επαρκώς εκπαιδευμένοι, η επιστράτευσή τους είχε οργανωθεί σωστά, αισθάνονταν προσβεβλημένοι από την Ιταλική προπαγάνδα εναντίον της Ελλάδας, ενώ οι αξιωματικοί και οι υπαξιωματικοί ήταν ικανοί και άρτια καταρτισμένοι ώστε να λαμβάνουν τις σωστές αποφάσεις. Παράλληλα, η γνώση του αναγλύφου από τους κατοίκους των ορεινών περιοχών ήταν καθοριστικής σημασίας. Πολίτες κάθε ηλικίας και φύλου στην Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία, είχαν τεράστια συμβολή στην ελληνική επικράτηση, καθώς γνώριζαν την κάθε γωνιά του τόπου τους και ήταν σκληραγωγημένοι στο κρύο. Το κυριότερο βέβαια,  ΟΛΟΙ είχαν ΨΥΧΗ !

Η ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, συστάθηκε το Μετεωρολογικό Γραφείο του Γενικού Στρατηγείου (Μ.Γ./Γ.Σ.), το οποίο είχε ως αποστολή τη μετεωρολογική υποστήριξη των πολεμικών επιχειρήσεων. Το Μ.Γ./Γ.Σ., λειτούργησε στα υπόγεια του ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία και  στελεχώθηκε από τον επισμηναγό της ΕΜΥ Ευάγγελο Βουρλάκη, τον καθηγητή μετεωρολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ηλία Μαριολόπουλο, που είχε επιστρατευθεί ως έφεδρος ανθυποσμηναγός, και τους υπαλλήλους του επιστημονικού κλάδου της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας Αθανάσιο Κεφαλά και Θεόκλητο Φιντικλή. Το Μετεωρολογικό Γραφείο του Γενικού Στρατηγείου υποστηριζόταν από την Κεντρική Υπηρεσία της Μ.Υ. που ήταν εγκατεστημένη στην οδό Αμερικής, αριθμός 10. Διευθυντής ήταν ο Πλοίαρχος του Π.Ν. Γεώργιος Χορς και Υποδιευθυντής ο Αντισμήναρχος Ανδρέας Κυριακίδης. Σημειώνεται ότι στην ομάδα των προγνωστών της Μ.Υ. είχαν ενσωματωθεί οι επιστρατευθέντες πανεπιστημιακοί Λεωνίδας Καραπιπέρης και Βασίλειος Κυριαζόπουλος. Θα μνημονεύσω σε αυτό το σημείο και τους παρατηρητές της ΜΥ, αυτούς τους “άγνωστους” ήρωες που και αυτοί κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες συνέβαλλαν στην ενημέρωση για τις καιρικές συνθήκες εκείνης της εποχής,  η οποία διατηρήθηκε ζωντανή στις μέρες μας.

Εκτός όμως από τις προγνώσεις της εποχής, το προσωπικό της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας κατάφερε με τη βοήθεια των Μυστικών Υπηρεσιών της Μεγάλης Βρετανίας να αποκρυπτογραφήσει τις μετεωρολογικές εκπομπές της Ρώμης προς τις μονάδες του ιταλικού στρατού στην Αλβανία. Με αυτό τον τρόπο μάθαινε τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν δυτικά της χώρας, πράγμα σημαντικό για τις προβλέψεις του καιρού στη ζώνη των επιχειρήσεων. Επίσης εκπόνησε ειδικό κρυπτογραφικό κώδικα που χρησιμοποιούνταν για τις ελληνικές μετεωρολογικές εκπομπές.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Σύμφωνα με τους σύγχρονους αναλυτές, η ιταλική εκστρατεία απέτυχε κυρίως για τους εξής λόγους:
1. O Μουσολίνι και οι στρατηγοί του δεν αξιοποίησαν σωστά το ανθρώπινο δυναμικό τους.
2. Δεν αξιολόγησαν σωστά τις καιρικές συνθήκες του φθινοπώρου –χειμώνα.
3. Δεν είχαν το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, ούτε την βουλγαρική υποστήριξη και δεν έδωσαν βαρύτητα στο ηθικό των Ελλήνων.
4. Δεν φρόντισαν για τον εφοδιασμό του στρατεύματος με κατάλληλα χειμερινά ενδύματα.

Η ιστορία ένα χρόνο μετά θα επαναλαμβανόταν ως τραγωδία και για τον Χίτλερ στις παγωμένες και αχανείς εκτάσεις της Ρωσίας. Το πνεύμα του ’40 φτάνει σε μας σήμερα ως εθνική επιταγή ώστε να αξιοποιούμε  δημιουργικά τις αρετές μας, αλλά και τη θυσία εκείνων που το δημιούργησαν. Σύμφωνα δε με τα λόγια του  Winston Churchil ,στην ομιλία του στο Αγγλικό κοινοβούλιο στις 24 Απριλίου 1941 : “Η λέξη ηρωισμός φοβάμαι ότι δεν αποδίδει στο ελάχιστο εκείνων των πράξεων αυτοθυσίας των Ελλήνων, πού ήταν καθοριστικός παράγων τής νικηφόρου εκβάσεως τού κοινού αγώνα των εθνών, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δια την ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια. Εάν δεν υπήρχε η ανδρεία των Ελλήνων και ή γενναιοψυχία τους, ή έκβαση τού Β’ Παγκόσμιου Πολέμου θα ήταν ακαθόριστη.”
Κλείνοντας αυτό το αφιέρωμα ας αναφωνήσουμε σε ανάμνηση

Ζήτω η 28η Οκτωβρίου 1940. Ζήτω το Έθνος !

ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΕ 4 ΒΙΝΤΕΟ

ΜΕΡΟΣ Α

Στο βίντεο που ακολουθεί ξεκινά η ιστορία μετά τον τορπιλισμό του Ελληνικού καταδρομικού “Έλλη” την Πέμπτη 15 Αυγούστου 1940 στην Τήνο, από Ιταλικό υποβρύχιο.  Η Ελληνική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Μεταξά πρώην στρατιωτικό με εξαιρετική εμπειρία βρίσκονταν σε μια διαδικασία στρατιωτικής προετοιμασίας για την επικείμενη σύγκρουση. Μετά την ιταλική κατοχή της Αλβανίας την άνοιξη του 1939, το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο ετοίμασε το σχέδιο «IB» (Ιταλία-Βουλγαρία), αναμένοντας μια συνδυασμένη επίθεση από την Ιταλία και τη Βουλγαρία. Στις 15 Οκτωβρίου 1940, ο Μουσολίνι συγκαλεί το ανώτατο πολεμικό συμβούλιο στο «Παλάτσο Βενέτσια» στη Ρώμη όπου και θα ανακοινώσει στους επιτελείς του την οριστική απόφαση για επίθεση και κατάληψη της Ελλάδας.  ∆ευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940 ο πρεσβευτής της Ιταλίας Εµανουέλε Γκράτσι επιδίδει την τελεσιγραφική διακοίνωση της κυβέρνησής του. Στο κείµενο κατηγορούνταν η χώρα µας για παραβίαση της ουδετερότητας και ζητούσε να παρασχεθεί η συναίνεση προκειµένου να καταληφθούν «ειρηνικά» µια σειρά από στρατηγικά σηµεία της επικράτειας. Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς αρνείται και γράφεται μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της νεότερης Ελληνικής Ιστορίας.

ΜΕΡΟΣ Β

Το παρακάτω βίντεο ξεκινά από τη Δευτέρα, 28 Οκτωβρίου 1940  Ώρα 03:00. Το τελεσίγραφο προς την Ελλάδα με το οποίο η Ιταλία ζητούσε να επιτραπεί η ελεύθερη είσοδο των στρατευμάτων της στην Ελλάδα από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα έχει απορριφθεί από την Ελληνική κυβέρνηση. Ώρα 05:30. Ξεκινά η Ιταλική εισβολή στην Ελλάδα. Οι πρώτοι βομβαρδισμοί κατά Ελληνικών φυλακίων και η προέλαση Ιταλικών στρατευμάτων. Τα Ελληνικά στρατεύματα προχωρούν σε πιστή εφαρμογή του προδιαγεγραμμένου αμυντικού σχεδίου, της βραδείας αμυντικής υποχώρησης, στην κυρία γραμμή αντιστάσεως στο Καλπάκι. Η ευθύνη για την υπεράσπιση των Ελληνικών συνόρων στην Ήπειρο ανήκε στην 8η Μεραρχία Πεζικού με διοικητή τον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο. «Δύναμαι να βεβαιώσω υπευθύνως τον κ. Αρχηγόν ΓΕΣ ότι δεν θα περάσουν οι Ιταλοί από το Καλπάκι». Ο Μουσολίνι προσδοκά νίκη των Ιταλικών στρατευμάτων εντός 15 ημερών. Όμως θα διαψευσθεί. Οι Ελληνικές δυνάμεις κατάφεραν να σταματήσουν το Ιταλικό στράτευμα. Έναν στρατό τριπλάσιο σε έμψυχο δυναμικό, σε πυροβολικό και λοιπό εξοπλισμό, με άρματα μάχης και αεροπορική κάλυψη. Ο Ελληνικός στρατός πέτυχε κάτι που για κάποιους φαίνονταν ακατόρθωτο. Την πρώτη νίκη στο ΒΠΠ απέναντι σε δυνάμεις του «Άξονα».

ΜΕΡΟΣ Γ

Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε με λεπτοιμέρεις τα γεγονότα της εποχής . Με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 και μετά την ανακοίνωση της Γενικής Επιστράτευσης μέσα σε δεκαπέντε μέρες κινητοποιήθηκαν και προωθήθηκαν χιλιάδες άνδρες και υποζύγια στα σύνορα με Αλβανία και Βουλγαρία. Επίσης, η Ελληνική κυβέρνηση ζήτησε από τη Μεγάλη Βρετανία, να εκπληρώσει τις συμβατικές της υποχρεώσεις ως προς τις εγγυήσεις που είχε δώσει τον Απρίλιο του 1939 στην Ελλάδα, σε περίπτωση επίθεσης του «Άξονα». Όμως η Βρετανική συμβολή στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο δεν θα κάνει τη διαφορά. Οι Έλληνες πολεμούν τους Ιταλούς στην Ήπειρο ουσιαστικά μόνοι τους. Την Πέμπτη, 14 Νοεμβρίου 1940, στις 06:30 με το πρώτο φως της ημέρας, ξεκινάει η Ελληνική αντεπίθεση. Μέχρι τις 21 Νοεμβρίου έχουν απελευθερωθεί όλα τα Ελληνικά εδάφη στον κεντρικό τομέα του Καλπακίου, και οι Ιταλικές δυνάμεις έχουν υποχωρήσει στην Πρεμετή. Στις 21 Νοεμβρίου 0 Ελληνικός Στρατός είναι έτοιμος να εισέλθει θριαμβευτικά στην πόλη της Κορυτσάς. Όμως δεν θα είναι η πρώτη φορά. 28 χρόνια πριν Η Ελλάδα μετά από νικηφόρες μάχες με τους Οθωμανούς, καταλαμβάνει ολόκληρη τη γεωγραφική περιοχή της Ηπείρου, και στις 19 Δεκεμβρίου 1912 (6 Δεκεμβρίου παλαιό ημερολόγιο) καταλαμβάνει την Κορυτσά Την Κυριακή, 1η Μαρτίου 1914 στο Αργυρόκαστρο, Οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου ανακηρύσσουν την Αυτόνομη Δημοκρατία της Βορείου Ηπείρου, και σχηματίζουν προσωρινή κυβέρνηση με σκοπό την υπεράσπιση των συμφερόντων της αυτόνομης δημοκρατίας. Με το Πρωτόκολλο της Κέρκυρας στις 17 Μαΐου 1914, η Αλβανία υπέγραψε και αναγνώρισε την πλήρη αυτονομία, στις επαρχίες της Κορυτσάς και του Αργυρόκαστρου, οι οποίες αποτελούσαν τη Βόρεια Ήπειρο. Όμως τα γεγονότα που ακολούθησαν με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, την επιμονή της Ιταλίας να περάσει η περιοχή υπό την κυριαρχία της Αλβανίας, αλλά και η αδυναμία της Ελλάδας να υπερασπισθεί τα συμφέροντά της, θα οδηγήσουν στην κατάργηση της αυτονομίας και την πλήρη άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων του Αλβανικού κράτους στη Βόρεια Ήπειρο. Στις 22 Νοεμβρίου 1940, Ελληνικές μονάδες ιππικού και πεζικού, εισέρχονται στην Κορυτσά. Εντός της ημέρας, ο αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Θεοδωράκης θα υψώσει την Ελληνική σημαία, και θα γίνει ο πρώτος φρούραρχος της πόλης Θα είναι η πρώτη χερσαία στρατιωτική νίκη των συμμάχων στην Ευρώπη απέναντι στον «Άξονα».

ΜΕΡΟΣ Δ

Σε αυτο το τελευταίο βίντεο ξεκινάμε από την περίοδο που ο Ελληνικός στρατός έχει εκδιώξει τους Ιταλούς εισβολείς από το Ελληνικό έδαφος και συνεχίζει την προέλασή του πέρα από τα σύνορα, στην γεωγραφική περιοχή της Βορείου Ηπείρου. Μετά την κατάληψη της Κορυτσάς στις 22 Νοεμβρίου 1940, μέσα σε 16 ημέρες, ο Ελληνικός στρατός θα υψώσει την Ελληνική σημαία στο Πόγραδετς, στη Πρεμετή στους Αγίους Σαράντα και στο Αργυρόκαστρο. Οι Ιταλοί υποχωρούν διαρκώς και βρίσκονται σε κατάσταση πανικού. Ο Μουσολίνι σκέφτεται ακόμη και το ενδεχόμενο να ζητήσει ανακωχή με τους Έλληνες μέσω του Χίτλερ. Τελικά, μετά και από παρέμβαση του Ιταλού υπουργού Εξωτερικών Τσιάνο, θα ζητηθεί η στρατιωτική συνδρομή των Γερμανών εναντίων των Ελλήνων, στις 4 Δεκεμβρίου 1940. Ο Χίτλερ βλέποντας την αποτυχία της Ιταλικής εισβολής στην Ελλάδα, αλλά και τον κίνδυνο να αποτελέσει η Ελλάδα βάση των Βρετανικών βομβαρδιστικών με ακτίνα δράσης τις πετρελαιοπηγές του Πλοέστι της Ρουμανίας, αποφασίζει να επέμβει στα βαλκάνια. Η επέμβαση αυτή θα οδηγήσει στον σχεδιασμό Γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα, μέσω Βουλγαρίας με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Μαρίτα». Οι Ιταλοί, και με την βοήθεια μεταγωγικών αεροπλάνων της πολεμικής Γερμανικής αεροπορίας, θα μεταφέρουν αρκετές δυνάμεις στην Αλβανία και θα αντέξουν στην αντεπίθεση των Ελλήνων. Οι καιρικές συνθήκες, αλλά και οι δυσκολίες στον ανεφοδιασμό θα ανακόψουν την Ελληνική προέλαση τον Ιανουάριο του 1941, παρά το γεγονός της κατάληψης από τις Ελληνικές δυνάμεις της Χειμάρρας και του περάσματος της Κλεισούρας. Υπό την απειλή της Γερμανικής εισβολής, και μετά από απόρριψη ανεπίσημης πρότασης των Γερμανών για διαμεσολάβηση, η Ελλάδα θα ζητήσει από την Βρετανία ισχυρή χερσαία δύναμη. Οι Βρετανοί θα ισχυριστούν ότι μπορούν να διαθέσουν μόνο μια πολύ μικρή δύναμη, η οποία θα θεωρηθεί από τον Μεταξά ανεπαρκέστατη και θα απορριφθεί. Αυτή θα είναι και η τελευταία του απόφαση. Μετά από 15 ημέρες, θα αποβιώσει λόγω επιπλοκών πυώδους αμυγδαλίτιδας. Όμως ο αγώνας των Ελλήνων συνεχίζεται, μέχρι της τελικής νίκης….

Σας ευχαριστώ θερμά για τον χρόνο σας.

“…Μα για ‘κείνους που ‘χουν φύγει και η δόξα τους τυλίγει, ας χαιρόμαστε, και ποτέ καμιά ας μη κλάψει, κάθε πόνο της ας κάψει, κι ας ευχόμαστε: Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, που σκληρά πολεμάτε πάνω στα βουνά, παιδιά στη γλυκιά Παναγιά προσευχόμαστε όλες να ‘ρθετε ξανά…”

ΠΗΓΕΣ
Ευάγγελου Μαντή : Ιστορία Εθνικής Μετεωρολογικής Υπηρεσίας, τόμος Α- Μαριοπούλειο-Καναγκίνειο Ίδρυμα, Αθήνα 2015.
Στέφανου Παπαγιαννάκη : Ο Καιρός κατά τον Ελληνοϊταλικόν Πόλεμον 1940-41, ΕΜΥ.
Giorgio Rizzo:  «Ο πικρός πόλεμος -Η ελληνο-ιταλική σύγκρουση
Κων. Πανταζής : «Τα δύο ΟΧΙ” Ελληνοιταλικός και Γερμανικός πόλεμος»

Greece in Colour ; Η σειρά βίντεο με το χρονικό του πολέμου.

————–