Το κλίμα της Ελλάδας είναι τυπικά μεσογειακό: ήπιοι και υγροί χειμώνες, σχετικά θερμά και ξηρά καλοκαίρια και, γενικά, μακρές περίοδοι ηλιοφάνειας κατά την μεγαλύτερη διάρκεια του έτους. Λεπτομερέστερα στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας παρουσιάζεται μια μεγάλη ποικιλία κλιματικών τύπων, πάντα βέβαια μέσα στα πλαίσια του Μεσογειακού κλίματος. Αυτό οφείλεται στην τοπογραφική διαμόρφωση της χώρας που έχει μεγάλες διαφορές υψομέτρου ( υπάρχουν μεγάλες οροσειρές κατά μήκος της κεντρικής χώρας και άλλοι ορεινοί όγκοι) και εναλλαγή ξηράς και θάλασσας. Έτσι από το ξηρό κλίμα της Αττικής και γενικά της Ανατολικής Ελλάδας μεταπίπτουμε στο υγρό της Βόρειας και Δυτικής Ελλάδας. Τέτοιες κλιματικές διαφορές συναντώνται ακόμη και σε τόπους που βρίσκονται σε μικρή απόσταση μεταξύ τους , πράγμα που παρουσιάζεται σε λίγες μόνο χώρες σε όλο τον κόσμο.
Ας δούμε όμως πως περιιγράφει το κλίμα της Ελλάδος o Δημήτριος Αιγινήτης ο θεμελιωτής της σύγχρονης μετεωρολογίας στην Ελλάδα. ο οποίος με τη δυνατή προσωπικότητά του, αναδιοργάνωσε το Μετεωρολογικό Τμήμα του Αστεροσκοπείου, και μάλιστα, ενώ η χώρα βρισκόταν στη δίνη της πτώχευσης του 1893. Κατάφερε να εξασφαλίσει από τον τότε υπουργό Παιδείας Αθ. Ευταξία το σημαντικό για την εποχή και την περίσταση ποσό των 25.000 δραχμών. Με τον τρόπο αυτόν αποκτά η χώρα το πρώτο άρτιο μετεωρολογικό δίκτυο από συνολικά 21 σταθμούς, για τη σωστή λειτουργία των οποίων εκδίδει την Πρακτική Μετεωρολογία. Παράλληλα αρχίζει την επεξεργασία όλων των διαθέσιμων μετεωρολογικών στοιχείων, που τελικά οδήγησε στη συγγραφή του σημαντικότερου για τη μετεωρολογία βιβλίου του, του δίτομου έργου του
Το Κλίμα της Αττικής και των Αθηνών, εκδόθηκε το 1895. Σε πρώτη προσέγγιση, ο αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί ότι σκοπός του Αιγινήτη είναι να αποδείξει απλώς τη σταθερότητα του κλίματος της Αττικής και της Αθήνας, ειδικότερα από την αρχαιότητα μέχρι την αρχή του 20ού αιώνα, και παραθέτει μια σειρά θεωρητικά και πρακτικά επιχειρήματα για το θέμα αυτό. Στην πραγματικότητα, όμως, επιχειρεί να επιβεβαιώσει τη συνέχεια του ελληνισμού. Πιθανώς αυτό το εγχείρημα να θεωρείται, σήμερα τουλάχιστον, παράδοξο και ενδεχομένως εθνικιστικό. Όμως, αυτή η ερμηνεία δεν θα ήταν παρά μία αναχρονιστική θεώρηση του παρελθόντος. Στο εγχείρημα αυτό είναι ανάγκη να επανέλθουμε, με επίκεντρο τη σύγκρουση του Αιγινήτη με τον Γερμανό ιστορικό Φλαμεράιρερ σε σχέση με το κλίμα.
ΑΙΓΗΝΙΤΗΣ ΚΑΙ ΦΑΛΜΕΡΑΥΕΡ
Στην περίπτωση της Ελλάδας αυτή η δράση έχει ονοματεπώνυμο, και μάλιστα από τότε χαρακτηρισμένο ως απολύτως ανθελληνικό. Πρόκειται για τον Γερμανό ιστορικό Jacob Phillip Fallmerayer (1790-1861), ο οποίος αμφισβητεί τη συνέχεια του ελληνισμού στη νότια Βαλκανική με μια σειρά επιχειρημάτων, που μεταξύ τους ισχυρή θέση κατέχει και η αλλαγή του κλίματος, και μάλιστα σε σημαντικό βαθμό, κατά τη χρονική περίοδο που έχει μεσολαβήσει εν τω μεταξύ. Αν και στην πραγματικότητα ο Fallmerayer επιτίθεται σε έναν συγκεκριμένο ακαδημαϊκό κύκλο της Γερμανίας με τον οποίο διαφωνεί, ξαφνικά αποτελεί το κόκκινο πανί για τους Έλληνες διανοούμενους της εποχής, που στο εύθραυστο και ρευστό πολιτικό σκηνικό των νότιων Βαλκανίων ανακαλύπτουν έναν εχθρό που ύπουλα επιδιώκει να υποσκάψει την έννοια της εθνικής τους ταυτότητας, άρα και το δικαίωμά τους να κατοικούν και κυρίως να εξουσιάζουν τον τόπο των προγόνων τους.
O Αιγινήτης είναι εκείνος που αναλαμβάνει την ανασκευή των επιχειρημάτων του Fallmerayer από επιστημονική σκοπιά.
«Ο Fallmerayer υπεστήριξεν, ως γνωστόν, ότι ου μόνον η φυλή του αρχαίου λαού της Ελλάδος εντελώς εξέλιπεν, αλλά και το κλίμα αυτής υπέστη τοιαύτην μεταβολήν, ώστε η χώρα έχασε και αυτήν την παραγωγικήν της δύναμιν• αντί των άλλοτε ευφόρων και πλουσίων εις ύδατα λειμώνων και πεδιάδων, μόνον ξηροί αγροί και φαλακρά όρη υπάρχωσιν ήδη εν αυτή, όθεν η σημερινή Ελλάς, λέγει, δεν δύναται πλέον να συμπεριληφθή εις τον κύκλον του δυτικού πολιτισμού».
Στο βιβλίο του σημειώνει ότι το κλίμα είναι το πιο αντιπροσωπευτικό φυσικό χαρακτηριστικό για κάθε χώρα και χαρακτηρίζει την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων της.
ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
Σε αυτό το πλαίσιο ο Αιγηνίτης υποστηρίζει ότι οι ιδιότητες του κλίματος δρουν σημαντικά όχι μόνο στα υλικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων αλλά και στην πνευματική και ηθική τους συμπεριφορά. Το κλίμα υποβάλλει τον τρόπο ζωής, αναπτύσσει το πνεύμα και τελικά διαμορφώνει την εθνική ταυτότητα των ανθρώπων. Όπως, μάλιστα, ήταν κοινή πρακτική για έναν επιστήμονα της λεγόμενης Ευρωπαϊκής περιφέρειας, ο Αιγινήτης αναφέρει αρκετούς Ευρωπαίους κλιματολόγους και μετεωρολόγους που υποστηρίζουν τις απόψεις του.
Edme Hippolyte Marié-Davy (1820-1893)
Μεταξύ αυτών ο Edme Hippolyte Marié-Davy που υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες στον κλάδο της μετεωρολογίας και υπηρέτησε ως Αναπληρωτής Διευθυντής στο Αστεροσκοπείο του Παρισιού στη δεκαετία του 1860, αλλά και ο περίφημος Γερμανός φυσιοδίφης Alexander von Humboldt και το εξαιρετικό έργο του Cosmos.
Eπιπλέον, ο Αιγινήτης αποδεικνύει την ενημέρωσή του στη σύγχρονη για την εποχή του σχετική διεθνή βιβλιογραφία παραθέτοντας μια αρκετά εκτενή λίστα έργων που αναφέρονται στο κλίμα της Ελλάδας γενικά, και ειδικότερα στο κλίμα των Αθηνών.
Στις αναφορές αυτές θα πρέπει να προστεθεί και η λεπτομερής ανάλυση των χρονοσειρών με τα διαθέσιμα δεδομένα, έτσι ώστε ο Αιγινήτης να μπορεί να πείσει το κοινό στο οποίο απευθύνεται πως η θεωρία του στηριζόταν απόλυτα στα εμπειρικά δεδομένα και δεν ήταν απλώς ένα αμφιλεγόμενο ιδεολόγημα δικής του επινόησης. Για τον λόγο αυτόν ισχυρίζεται ότι οι επιστημονικές μετρήσεις κλιματολογικών στοιχείων συμβάλλουν προς την αναθεώρηση ορισμένων κοινών αντιλήψεων που έχουν επικρατήσει μέσα από τη λαϊκή παράδοση και τους μύθους και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά για αιώνες.
«Προς τούτοις ήτο επείγον να διαλυθώσιν αι υπό του εμπειρισμού καθιερωθείσαι περί του ελληνικού κλίματος πλάναι, εις ας ήγαγον ατελείς και ανακριβείς παρατηρήσεις και εσφαλμέναι των φυσικών φαινομένων υπό του λαού ερμηνείαι. Όντως, ως παρ’ άπασι τοις λαοίς της Γης, ούτω και παρά τω ελληνικώ υπάρχουσιν ερριζωμέναι, μεταξύ των ορθών και πολλαί σφαλεραί κλιματολογικαί ιδέαι ή προλήψεις, υπό τύπον δημωδών παραδόσεων, διά μέσου των αιώνων, από γενεάς εις γενεάν μεταδοθείσαι».
Για τον ίδιο, το κλίμα της Ελλάδας και της Αθήνας έχει μια ειδική σημασία από επιστημονική άποψη συγκρινόμενο με το κλίμα που επικρατεί σε άλλες χώρες ή πόλεις.
Γράφει χαρακτηριστικά:
Alexander von Humboldt (1769-1859)
«Το κλίμα της Ελλάδος και το των Αθηνών ιδία, από ιστορικής και φιλοσοφικής απόψεως εξεταζόμενον, αίρεται εις τας υψηλοτέρας σφαίρας της επιστημονικής ερεύνης και αποκτά σημασίαν πολύ ανωτέραν της συνήθους πρακτικής και τοπικής των κλιματολογικών μελετών άλλων πόλεων. Εν αυτώ πρόκειται να εύρη πηγάς θεωριών ο φιλόσοφος, φυσικάς πληροφορίας ο αρχαιολόγος, ζητήματα ερεύνης ο κοινωνιολόγος, να αρυσθή βοηθήματα ο ιστορικός, να δανεισθή επιστημονικόν φως ο φιλόλογος και να πορισθή οδηγίας ο πολιτειολόγος περί των αιτίων και της ιστορίας, της αναπτύξεως και της φύσεως των ποικίλων φαινομένων και της πορείας της ακμής και της πτώσεως του μεγίστου τούτου κέντρου του πολιτισμού της ανθρωπότητος».
O Αιγινήτης φαίνεται ωστόσο απογοητευμένος, αλλά και θυμωμένος με τη στάση ενός ακόμα Γερμανού, του βοτανολόγου Carl Nikolaus Fraas, που υπηρέτησε μάλιστα και για ένα μικρό διάστημα ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών πριν επιστρέψει στην πατρίδα του, αισθανόμενος ίσως μία παράδοξη και στοχευμένη προς εκείνον «ψύχρα» μέσα στο ζεστό κλίμα της Αττικής. Ο Αιγινήτης δεν φαίνεται να συγχώρησε ποτέ στον Fraas τον απαξιωτικό τρόπο με τον οποίο εκφράστηκε για τους Έλληνες όταν υποστήριζε πως: «Είναι απολύτως αδύνατον η χώρα αύτη να συμπεριληφθή ήδη εν τη χορεία των πεπολιτισμένων Εθνών, και μάλιστα θα ήτο μάταιος κόπος να την εμβολιάσωμεν διά του εκ Βορρά ή της Δύσεως προερχομένου σπέρματος. Το ισχυρόν κύμα του πολιτισμού, όπερ κυλίεται εξ Ανατολών προς Δυσμάς, έχει αφήσει όπισθεν αυτού έρημον, εκ της οποίας ουδείς καρπός της Φύσεως και του ανθρωπισμού δύναται να φθάση εις ωριμότητα!»
Έτσι, για τον Αιγινήτη τόσο ο Fallmerayer όσο και ο Fraas δεν ήταν παρά ψευδο-επιστήμονες, και χρησιμοποιεί παραθέματα από τα έργα άλλων γνωστών γεωγράφων και φυσιοδιφών της εποχής όπως οι Unger, Neumann, Partsch, Hann, Fischer, Philippson και Heldreich για να υποστηρίξει τις δικές του θέσεις έναντι των Γερμανών «αντιπάλων» του.
Σταθερά ο μέσος όρος
Ο Αιγινήτης επιστρέφει και προς το τέλος του βιβλίου του στην άποψη ότι το κλίμα γενικά δεν υφίσταται σημαντικές μεταβολές και θεωρεί πως αυτή η θεωρία δεν αποτελεί παρά αναπόδεικτη εικασία που βασίζεται σε δογματικές παρανοήσεις. Εκτιμά πως η ιστορία της ατμόσφαιρας είναι αρκετά παλιά ώστε να μας προστατέψει από τον φόβο μιας γενικής και μόνιμης κλιματικής αλλαγής του ευρωπαϊκού κλίματος. Γενικά, υπάρχουν κάποιες διακυμάνσεις γύρω από έναν διαμορφωμένο μέσο όρο, αλλά αυτός ο μέσος όρος δεν αλλάζει δραματικά ανά τους αιώνες.
Έχει μάλιστα ενδιαφέρον να κρατήσουμε ως κατακλείδα τα λόγια του Αιγινήτη για τις αιτίες που συνετέλεσαν στην παρακμή του Ελληνικού πολιτισμού:
«Εάν, συνεπεία φριχτής πολιτικής κακοδαιμονίας επί σειράν αιώνων παραταθείσης, εξέλιπον ή κατεπνίγησαν εν αυτή (ενν. στην Ελλάδα) αι Τέχναι, τας οποίας διέπλασεν, αι Επιστήμαι, τας οποίας εδημιούργησε, τα Γράμματα, τα οποία απαραμίλλως εκαλλιέργησε, και ο ύπατος των πολιτισμών ους είδε μέχρι τούδε ο κόσμος, παρέμεινεν όμως αμετάβλητος η δημιουργός αυτών δύναμις, η ψυχή η εμπνεύσασα πάντα ταύτα, το κλίμα και η φύσις η ελληνική καθόλου».
ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΥ ΑΙΓΗΝΙΤΗ
Loading...
Reload document 
Open in new tab