Κοινωνίες και Κλιματική αλλαγή- Μία άλλη οπτική

Πολλοί επιστήμονες αναρωτιούνται γιατί έσβησαν τόσοι πολιτισμοί ανά τους αιώνες και ο καθένας δίνει τις δικές του εξηγήσεις ανάλογα με τον τομέα εξειδίκευσής του. Οι ανθρωπολόγοι και ειδικότερα ο Brandon Lee Drake έχει τη δική του θεωρία και δίνει μια εξήγηση που αξίζει να την αναφέρουμε σε αυτό το άρθρο. Παράλληλα εξετάζουμε και το πως η εντατική εκμετάλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών επέδρασε στην ρύπανση του πλανήτη μας

Σε μεγάλο βαθμό πρώτη εργασία του Drake στηρίχτηκε στα συμπεράσματα του David Kaniewski ο οποίος σε σχετική μελέτη του «The Sea Peoples, from Cuneiform Tablets to Carbon Dating» διατυπώνει την άποψη οτι μια κλιματική αλλαγή έφερε λιμούς ωθώντας στη μετανάστευση το υπόλοιπο των Μυκηναίων και Μινωιτών. Σημειώνει οτι η παρακμή της αρχαίας αυτοκρατορίας των Χετταίων της Ανατολίας ξεκίνησε περίπου το 3.300 π.Χ. Περίπου την ίδια εποχή, η Αιγυπτιακή αυτοκρατορία δέχθηκε επιθέσεις από επιδρομές πειρατών, τους λεγόμενους «Λαούς της Θάλασσας», ενώ την ίδια περίοδο καταστράφηκε και ο αρχαίος μυκηναϊκός πολιτισμός στην Ελλάδα. Μέσα στα 400 χρόνια που ακολούθησαν, μεγάλοι πολιτισμοί κατέρρεαν σαν τραπουλόχαρτα και δεν αναστήθηκαν ποτέ ξανα.

Είναι γεγονός οτι οι «Λαοί της Θάλασσας»  σάρωσαν τα παράλια της Ελλάδας, της Μικράς Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, από το 1190 ως το 1050 π.Χ. Ο Drake μας αναφέρει ότι λόγω αυτής της κλιματικής αλλαγής και των στερήσεων οι λαοί οδηγήθηκαν σε εξεγέρσεις και σε αναζήτηση νέων πλουτοπαραγωγικών περιοχών. Στην εργασία του, μάς δίνει μια ιδιαίτερα εύγλωττη αντιστοίχιση του κλίματος με τις ιστορικές εξελίξεις της περιόδου 2200 – 1 π.Χ. Μας τονίζει ότι η εμφάνιση των ελληνόφωνων φύλων στην Ελλάδα συνδυάζεται με συνεχή αύξηση των βροχοπτώσεων (ο κατακλυσμός του Δευκαλίωνα), ότι η πολιορκία της Τροίας μάλλον ήταν απόρροια αναζήτησης νέων περιοχών εκμετάλλευσης έπειτα από αιώνες συνεχούς ξηρασίας και ότι ο «αρχαίος μεσαίωνας» (1100 – 800 π.Χ.) συνέπεσε με δραματικά απότομη κλιματική αλλαγή.

Η πείνα και οι συγκρούσεις που προέκυψαν από την χρόνια ξηρασία είναι μία ικανοποιητική εξήγηση για την εξαφάνιση του ισχυρού πολιτισμού των Χετταίων που κυβέρνησε το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολίας. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της ακμής του Κλασικού Ελληνικού πολιτισμού, υπήρξαν σαφείς υπαινιγμοί για το πώς καταστράφηκε ο προηγούμενος πολιτισμός. Η «Ιλιάδα» του Ομήρου, γραμμένη τον όγδοο αιώνα π.Χ. κάνει λόγο για ένα θρυλικό πόλεμο μεταξύ της Σπάρτης και της Τροίας, δίνοντας μια εικόνα των εξελιγμένων ελληνικών πόλεων-κρατών, τα οποία αποδεικνύονται με τις σχετικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις

Σε μία προσπάθεια να ρίξουν φως στο σκοτεινό αυτό κεφάλαιο της Μεσογειακής ιστορίας, ο Ντέιβιντ Κανιεβσκι, αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο Paul Sabatier-Tuluz στη Γαλλία, και οι συνεργάτες του, συνέλεξαν αρχαίους πυρήνες ιζημάτων από την Αλυκή της Λάρνακας, κοντά στο Χαλά Σουλτάν Τεκκέ στην Κύπρο. Η λίμνη ήταν κάποτε ένα λιμάνι, αλλά στέγνωσε πριν από χιλιάδες χρόνια. Μια μείωση του θαλάσσιου πλαγκτόν και των φυκιών αποκάλυψε ότι η λίμνη ήταν κάποτε ένα λιμάνι ανοικτό προς τη θάλασσα μέχρι περίπου το 1450 π.Χ., όταν το λιμάνι μετατράπηκε πάνω από 100 χρόνια σε μια μεσόγεια λιμνοθάλασσα. Παράλληλα η μελέτη αποκάλυψε ότι από το 1200 π.Χ., η γεωργία στην περιοχή συρρικνώθηκε και δεν ανέκαμψε μέχρι περίπου το 850 π.Χ. «Αυτή η αλλαγή του κλίματος που οδήγησε  στην καταστροφή των καλλιεργειών, στην έλλειψη και την πείνα, δημιούργησε μεγάλες κοινωνικοοικονομικές κρίσεις και ανάγκασε τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν» αναφέρουν οι συντάκτες της έρευνας.

«Τα αποτελέσματα ενισχύουν την άποψη ότι μια μαζική ξηρασία προκάλεσε την κατάρρευση των πολιτισμών κατά την Εποχή του Χαλκού.» εξηγεί ο Ντρέικ. Η πείνα μπορεί να προκάλεσε την τεράστια μαζική μετανάστευση των ανθρώπων και αυτός μπορεί να είναι ο λόγος που οι μυστηριώδεις Λαοί της θάλασσας που εισέβαλαν στην Αίγυπτο εν τέλει εγκαταστάθηκαν εκεί. Ωστόσο, η τραγική ειρωνεία είναι ότι εκείνοι που εν τέλει επηρεάστηκαν από την κλιματική αλλαγή είναι εκείνοι που δεν την συνειδητοποίησαν καν. «Χρειάστηκε περισσότερα από 200 χρόνια για να αλλάξει το κλίμα και οι άνθρωποι μπορεί να μην κατάλαβαν ποτέ άμεσα την καταστροφική του δράση επειδή συνέβη με τόσο αργούς ρυθμούς» εξηγεί ο Ντρέικ.

Για την Ελληνική Αναγέννηση που επακολούθησε, με την απίστευτη άνθηση της πολιτισμικής σοφίας, αναφέρονται τα εξής: «Η ανάκαμψη της αστικής κοινωνίας στην Ελλάδα φαίνεται ότι δεν εξαρτήθηκε τόσο από τις κλιματικές συνθήκες όσο από την ανθρώπινη καινοτομία».

Σημειώνουμε εδώ ότι μεταξύ του 8ου και του 7ου  αιώνα π.Χ. ο πληθυσμός των Ελλήνων σχεδόν επταπλασιάστηκε, κρίνοντας από τον αριθμό των τάφων της περιόδου και ότι μέσα σε 250 χρόνια η Μίλητος έφτασε να ιδρύσει ως 150 αποικίες.

Στη συνέχεια ο Drake μάς αναφέρει ότι η βελτίωση των κλιματικών συνθηκών γύρω στο 350 π.Χ. ίσως ευνόησε την επικράτηση για πολλούς αιώνες του Ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, αλλά η απότομη ψύξη που σημειώθηκε τον 4ο αιώνα μ.Χ. συνέπεσε με την κατάπτωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το τι πρέπει «πραγματικά» να έγινε μας το διευκρινίζει μια άλλη μελέτη με τίτλο: «Global climate change, war, and population decline in recent human history» όπου οι κλιματολόγοι χρησιμοποιώντας τα κλιματικά δεδομένα της περιόδου 200 εως το 1980 μ.Χ. και συγκρίνοντάς τα με τα μεγάλα πολεμικά επεισόδια, βρήκαν ότι:

(α) από τους Ούννους του Αττίλα, τον 4ο αιώνα ως τους Βίκινγκς στον Καναδά

(β) την επιδρομή των Μογγόλων του Τζένγκις Χαν στην Ευρώπη τον 13ο αιώνα,

(γ) τον Τριακονταετή Πόλεμο στην Ευρώπη και την εισβολή των Μαντζουρίων και την κατάρρευση της δυναστείας των Μινγκ στην Κίνα, τον 17ο αιώνα,…

…όλα είχαν να κάνουν με κρίσεις λόγω κλιματικής αλλαγής και με μεταναστεύσεις πληθυσμών.

Οι μαζικές επιδημίες όμως δεν συμπίπτουν χρονικά με τις κλιματικές αλλαγές, αλλά τις ακολουθούν, καθώς  eκδηλώνονται έπειτα από τις μετακινήσεις των πληθυσμών.

Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ

Μια άλλη πρόσφατη επιστημονική έρευνα που ολοκληρώθηκε τον Μάιο τους 2018 μελέτησε τα ίχνη ατμοσφαιρικής ρύπανσης που έχουν «κλειδωθεί» βαθιά μέσα στους αρκτικούς Γροιλανδικούς πάγους και έβγαλε συμπεράσματα για τους πολέμους, τις επιδημίες, την άνοδο και την πτώση των πολιτισμών της Ελλάδας, της Ρώμης, της Φοινίκης κ.α. Η μελέτη αυτή γίνεται κάτω από μια άλλη οπτική που θα ανλύσουμε παρακάτω .

Πριν από χιλιάδες χρόνια, στην ακμή των πολιτισμών του αρχαίου Μεσογειακού κόσμου, οι εκπομπές κυρίως μολύβδου από διάφορες πηγές, όπως η εξόρυξη και το λιώσιμο των μετάλλων, παρασύρθηκαν με τους ανέμους και κατέληξαν στην παρθένα Γροιλανδία, σε απόσταση 4.600 χιλιομέτρων. Εκεί εγκλωβίσθηκαν στους πάγους και διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, μαζί με άλλα αερολύματα όπως σκόνη και σωματίδια. Οι επιστήμονες είχαν την ιδέα να μελετήσουν αυτό το παγωμένο «αρχείο», εξάγοντας πυρήνες πάγου, για να μάθουν περισσότερα πράγματα για τις συνθήκες που επικράτησαν στο παρελθόν. Για το σκοπό αυτό, μελέτησαν δείγματα πάγου που προέρχονται από το 1100 π.Χ. (ύστερη Εποχή του Σιδήρου) έως το 800 μ.Χ. (ευρωπαϊκός μεσαίωνας). Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, του Ινστιτούτου Ερευνών της Ερήμου (DRI) των ΗΠΑ, του Νορβηγικού Ινστιτούτου Μελέτης του Αέρα και του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, με επικεφαλής τον Αμερικανό καθηγητή υδρολογίας Τζόε ΜακΚόνελ έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS). Μελέτησαν μια περίοδο που περιλαμβάνει την άνοδο και την πτώση των ελληνικών και των ρωμαϊκών πολιτισμών.

Το παραπάνω γράφημα μας εξηγεί σχηματικά την μεταφορά ρύπων και σκόνης από τις πηγές προς την Ανταρκτική. Με το ίδιο τρόπο έγινε η εναπόθεση ρύπων και στην Γροιλανδία.

Οι επιστήμονες βρήκαν ότι η ρύπανση του αέρα από μόλυβδο στη Γροιλανδία αντικατοπτρίζει πολύ καλά γνωστά συμβάντα, όπως επιδημίες, πολέμους, κοινωνικές αναταραχές και αυτοκρατορικές επεκτάσεις στην ευρωπαϊκή αρχαιότητα. Οι ερευνητές εκτιμούν στην παραπάνω εργασία τους ότι οι εκπομπές μολύβδου εκείνης της περιόδου συνδέονται κυρίως με την παραγωγή ασημιού, που ήταν το βασικό υλικό για τα αρχαία νομίσματα. Συνεπώς, κατά τους επιστήμονες, «οι εκπομπές μολύβδου μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικός δείκτης για τις μεταβολές στη συνολική οικονομική δραστηριότητα». Στη μελέτη γίνεται ειδική αναφορά και στους ατμοσφαιρικούς ρύπους από τα αρχαία μεταλλεία του Λαυρίου στην Αττική.

Στα πέτρινα πλυντήρια γινόταν ο εμπλουτισμός του μεταλλεύματος. Το χρήσιμο δηλαδή μετάλλευμα χωριζόταν με τη βοήθεια του νερού από το στείρο και άχρηστο υλικό που λεγόταν πλυνίτης Η μελέτη δείχνει ότι η ρύπανση από μόλυβδο άρχισε να αυξάνεται αισθητά από το 900 π.Χ., εποχή που συμπίπτει με την εμπορική επέκταση των Φοινίκων από την ανατολική προς τη δυτική Μεσόγειο. Ακολούθησε μια σταδιακή αύξηση της ρύπανσης, με αποκορύφωμα την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά τον πρώτο και δεύτερο αιώνα μ.Χ., την κατ' εξοχήν εποχή της Pax Romana (Ρωμαϊκής Ειρήνης). Αντίθετα, οι εκπομπές μολύβδου ήταν πολύ χαμηλότερες (σχεδόν το ένα τέταρτο) κατά τα τελευταία 80 χρόνια της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας, μια εποχή οικονομικής κρίσης.

Οι εκπομπές ρύπων αυξομειώνονταν ανάλογα με την πολιτική αστάθεια και τους πολέμους, ενώ εμφάνισαν μεγάλη μείωση στη διάρκεια δύο σοβαρών επιδημιών πανώλης (του Αντωνίνου και του Κυπριανού) κατά τον δεύτερο και τρίτο αιώνα μ.Χ.

5726.full

ΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ

Μελετώντας τους χρονοχάρτες αυτών και άλλων μελετών, εντοπίζει κανείς τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξαν στις απότομες μεταστροφές του κλίματος και τα ηφαίστεια. Έτσι μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι έγιναν 10 μεγάλες εκρήξεις παγκοσμίως στην  εποχή που εξερράγη το ηφαίστειο της Θήρας (16ος αιώνας π.Χ.), 35 λίγο πριν από τη γέννηση του Χριστού, 11 τον 5ο αιώνα μ.Χ. (που ακολουθήθηκαν από το ψύχος του Μεσαίωνα), 25 μεταξύ 1335 και 1360 μ.Χ. (με απόρροια τη «μίνι εποχή παγετώνων»-Little Ice Age  μεταξύ 1300 και 1850 π.Χ.) και 90 μεγάλες εκρήξεις στο μεσοδιάστημα αυτό. Γενικά η «συνταγή» φαίνεται ότι είναι η εξής: ο συνδυασμός πολλών και μεγάλων σεισμών με περίοδο απραξίας του Ήλιου (απουσία ηλιακών κηλίδων) κατά τους επιστήμονες προαναγγέλλει αιφνίδια κλιματική αλλαγή.

Όλα αυτά τα γεγονότα πρέπει να αποτελούν κάποιες ενδείξεις αλλαγής του κλίματος αλλά όπως έχουμε ήδη αναφέρει η λειτουργία του κλίματος είναι πολύπλοκη και υπάρχουν πάρα πολλοί μικροί η μεγάλοι παράγοντες που συντελούν σε αυτές.

Εάν για παράδειγμα δείτε τον χάρτη που ακολουθεί , o οποίος αναφέρεται στην Παγκόσμια πορεία της θερμοκρασίας  από τις τις αρχές του 20ου αιώνα, πολλοί αποδίδουν την «ψύξη» μεταξύ 1929 –1930 στο ότι ειδικά στην Αμερική αναγκάστηκαν να τοποθετούν τα θερμόμετρα και γενικότερα τους Μετεωρολογικούς σταθμούς στις ταράτσες των δημόσιων κτηρίων γιατί τους έκλεβαν κατά την περίοδο της Οικονομικής Κρίσης. Η τοποθέτηση των μετεωρολογικών σταθμών στις ταράτσες των κτηρίων οδήγησε σε χαμηλότερες θερμοκρασίες αλλά και σε μεγαλύτερες τιμές των εντάσεων του ανέμου.

Τελειώνοντας αυτή την ενότητα θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στις σύγχρονες εποχές οι μεταβολές της θερμοκρασίας μπορεί να οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην αύξηση του αριθμού των σταθμών επιφανείας σε αεροδρόμια, δηλαδή σε ανοιχτές περιοχές στη δεκαετία του 70, όπου αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι σταθμοί να δείχνουν χαμηλότερες τιμές. Αντίθετα η μεγάλη αύξηση του αριθμού των σταθμών μέτρησης σε αστικές περιοχές από την δεκαετία του 90 και μετά, είχε ως επακόλουθο την παρατηρούμενη αύξηση της θερμοκρασίας, κυρίως λόγω του φαινομένου της «θερμικής νησίδας» μέσα στις πόλεις.

Σε ότι αφορά τις μετρήσεις της θερμοκρασίας πάνω από τις θαλάσσιες περιοχές, πολλοί επιστήμονες δίνουν την παρακάτω εξήγηση για τις παρατηρούμενες χαμηλότερες τιμές της θερμοκρασίας σε σχέση με τη στεριά. Διατυπώνουν την άποψη, ότι οι διαφορές οφείλονται στο ότι σε πολλές περιπτώσεις οι μετρήσεις των θερμομέτρων όταν γίνονται από πλοία, κάτω από συνθήκες μεγάλου κυματισμού και πιτύλου, τότε τα ξηρά θερμόμετρα γίνονται «θερμόμετρα υγρού» και έτσι οι θερμοκρασίες παρουσιάζονται χαμηλότερες από τις πραγματικές.

Μεγάλες αλλαγές αλλά και μεταβολές της θερμοκρασίας παρουσιάζει η περίοδος από το 1950 και μετά. Στον χάρτη που ακολουθεί, η θεωρητικά «φυσική θερμοκρασία» αρχίζει σαφώς να διαχωρίζεται από την «ανθρωπογενώς προκύψασα θερμοκρασία» από τα μέσα του 20ου αιώνα. Αλλά… τι συνέβη τότε; Τι το τόσο ριζοσπαστικά επιβλαβές κάναμε στο κλίμα ώστε να το «τρελάνουμε»;

Επισήμως δεν υπάρχει απάντηση. Ωστόσο αν ανατρέξετε στα ημερολόγια θα βρείτε ότι την 1η Νοεμβρίου 1952 εξερράγη η πρώτη υδρογονοβόμβα, με ισχύ μεγαλύτερη από 450 φορές της ατομικής βόμβας της Χιροσίμα. Λίγο αργότερα, την 1η Μαρτίου του 1954, ρίχτηκε στην ατόλη Bikini των Marshall Islands η δεύτερη υδρογονοβόμβα, με ισχύ μιάμιση φορά μεγαλύτερη της προηγούμενης! Οι επιστήμονες του περιβάλλοντος – αρχίζοντας από το 1982, με τους John Birks και Paul Crutzen – ειδοποίησαν την ανθρωπότητα ότι τέτοιας ισχύος πυρηνικές εκρήξεις μπορούν να οδηγήσουν σε αιφνίδια κλιματική αλλαγή και να καταστρέψουν το προστατευτικό στρώμα του όζοντος. Η θεωρία τους, του «πυρηνικού χειμώνα», αντικρούστηκε τα επόμενα χρόνια από άλλους ερευνητές, οι οποίοι είπαν ότι θα απαιτούνταν μαζικές εκρήξεις  υδρογονοβομβών  για  να  επηρεάσουν  το  κλίμα  του  πλανήτη.

Κανείς δεν μίλησε ανοιχτά για τις πυρηνικές δοκιμές στο διάστημα κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου , ούτε για την στρατοσφαιρική θέρμανση που προκαλούσαν οι πτήσεις των μαχητικών αεροπλάνων. Ωστόσο, η κατοπινή διαπίστωση της επίδρασης στο κλίμα από τις καύσεις και μόνον των πετρελαιοπηγών του Κουβέιτ (κατά τον πρώτο πόλεμο στο Ιράκ) ξαναθύμισε σε πολλούς τις προειδοποιήσεις για πυρηνικό χειμώνα. Ζούμε τελικά την εκδίκηση του πληγωμένου πλανήτη μισόν αιώνα μετά;

Παρατίθενται οι 3 βασικές μελέτες

1.The influence of climatic change on the Late Bronze Age Collapse
and the Greek Dark Ages-Brandon L. Drake

 

2. The Sea Peoples, from Cuneiform Tablets to Carbon Dating

3. Lead pollution recorded in Greenland ice indicates European emissions tracked plagues, wars, and imperial expansion during antiquity Joseph R. McConnella,b,

Πηγές :  Brandon Lee Drake-The Influence of Climatic Change on the Late Bronze Age Collapse and the Greek Dark Ages

David Kaniewski -«The Sea Peoples, from Cuneiform Tablets to Carbon Dating»

Lead pollution recorded in Greenland ice indicates European emissions tracked plagues, wars, and imperial expansion during antiquity Joseph R. McConnella,b, etc

«Η ιστορία μιας Πεταλούδας» – Θεόδωρος Ν. Κολυδάς 2014-Αθήνα