Οι εναέριες μεταφορές αποτελούν σημαντική συνιστώσα της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, στο μέτρο που προωθούν την κινητικότητα προσώπων και αγαθών, λειτουργώντας παράλληλα ως μοχλός οικονομικής ανάπτυξης. Είναι όμως εμφανές ότι η ενιαία αγορά στην Ευρώπη δεν έχει ακόμη δρέψει τα οφέλη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού ουρανού. To γιατί θα το αναλύσουμε εν συντομία παρακάτω , ενω παράλληλα θα σας παρουσιάσουμε μια Ειδική Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία δημοσιεύθηκε περίπου πριν δύο χρόνια. Το Ευρωπαικό Ελεγκτικό Συνέδριο πάντως , με νεότερη έκθεσή του, διαπιστώνει εκπληκτικά αποτελέσματα για ττις αεροπορικές μεταφορές , καθώς το 2018 , η εναέρια κυκλοφορία στην Ευρώπη κατέγραψε το ιστορικό ρεκόρ των 11 εκατομμυρίων πτήσεων, που ισοδυναμεί κατά μέσο όρο με περίπου 30 000 πτήσεις ημερησίως. Μάλιστα κατά τις ημέρες αιχμής, στον ευρωπαϊκό ουρανό εκτελούνται έως και 37 000 πτήσεις! Για λόγους ασφάλειας και αποδοτικότητας των ροών εναέριας κυκλοφορίας αυτών των επιπέδων, όλοι συμφωνούν οτι είναι αναγκαίο να υπάρχει ένα άρτιο σύστημα διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας (Air Traffic Management, ATM).
Στη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας συμμετέχουν, αφενός, φορείς εδάφους (φορείς παροχής υπηρεσιών αεροναυτιλίας, μετεωρολογικές υπηρεσίες, αερολιμένες και ο διαχειριστής δικτύου) και, αφετέρου, χρήστες του εναέριου χώρου (κυρίως εμπορικές αεροπορικές εταιρείες, αλλά και η ιδιωτική και η γενική αεροπλοΐα και ο στρατιωτικός τομέας). Η ATM διασφαλίζει τον διαχωρισμό των αεροσκαφών, με στόχο την ασφαλή, αποδοτική και ταχεία ροή της εναέριας κυκλοφορίας και, παράλληλα, την παροχή αεροναυτικών πληροφοριών στους χρήστες του εναέριου χώρου (π.χ. βοηθήματα αεροναυτιλίας ή μετεωρολογικές πληροφορίες).
Η πρωτοβουλία του ενιαίου ευρωπαϊκού ουρανού (ΕΕΟ) για τη βελτίωση της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας στην ΕΕ ανταποκρίθηκε σε μια υπαρκτή ανάγκη και προήγαγε το πνεύμα αποδοτικότητας. Ωστόσο, σύμφωνα με την ειδική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία δημοσιεύθηκε στις 30-11-2017, η διαχείριση του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου εξακολουθούσε να είναι ακόμη κατακερματισμένη και η ιδέα του ενιαίου ευρωπαϊκού ουρανού δεν έχει ακόμη πραγματωθεί. Ωστόσο η χρηματοδότηση της ΕΕ για τις τεχνικές συνιστώσες του ΕΕΟ ανερχόταν σε 730 εκατομμύρια ευρώ και προβλέπεται να αυξηθεί σε 3,8 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2020.
Προκειμένου να εξετάσουν την πρωτοβουλία, οι ελεγκτές, τα προηγούμενα χρόνια επισκέφθηκαν κρατικές υπηρεσίες, παρόχους υπηρεσιών αεροναυτιλίας και εθνικές εποπτικές αρχές σε πέντε κράτη μέλη (Ισπανία, Γαλλία, Ουγγαρία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο), καθώς και βασικά ενδιαφερόμενα μέρη από τον πολιτικό, τον επιχειρησιακό και τον βιομηχανικό χώρο. Οι ελεγκτές διαπίστωσαν ότι η ανάληψη της πρωτοβουλίας του ΕΕΟ ήταν δικαιολογημένη, αφ’ ης στιγμής η διαχείριση εναέριας κυκλοφορίας στην Ευρώπη έβρισκε πρόσκομμα στα εθνικά μονοπώλια και τον κατακερματισμό. Σύμφωνα με τους ελεγκτές, τα αεροναυτιλιακά τέλη δεν είχαν μειωθεί σημαντικά και οι καθυστερήσεις που σχετίζονταν με την εναέρια κυκλοφορία παρουσιαζαν και αύξηση. Τα τρέχοντα λειτουργικά τμήματα εναέριου χώρου παρείχαν ουσιαστικά ένα βήμα συνεργασίας μεταξύ συμφεροντούχων (stakeholders) από γειτονικά κράτη, αλλά δεν κατάφεραν να εστιάσουν αποτελεσματικά στον κατακερματισμό σε επίπεδο διαχείρισης εναέριου χώρου, παροχής υπηρεσιών ή προμήθειας εξοπλισμού. Η άσκηση του εποπτικού ρόλου των εθνικών εποπτικών αρχών – απ’ οτι διαπιστώνουν οι ελεγκτές- προσκρούει στο γεγονός ότι δεν είναι πάντοτε ανεξάρτητες, ενώ ορισμένες φορές δεν διαθέτουν τους απαραίτητους πόρους για την εκπλήρωση της αποστολής τους.
Οι ελεγκτές επεσήμαναν επίσης, ότι η επίτευξη συμφωνίας μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών ως προς τους στόχους επιδόσεων έχει αποδειχθεί δυσχερής, ιδίως στους τομείς της ικανότητας και της οικονομικής αποδοτικότητας. Επιπλέον, ορισμένοι δείκτες δεν αποτυπώνουν σημαντικές πτυχές των επιδόσεων. Πάντως χάρη στον τεχνολογικό πυλώνα της πρωτοβουλίας του ενιαίου ευρωπαϊκού ουρανού (το έργο SESAR), επετεύχθη η μεταμόρφωση ενός μέχρι πρότινος κατακερματισμένου περιβάλλοντος έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α) σε ένα καλύτερα συντονισμένο περιβάλλον. Από την αρχική σύλληψη του έργου μέχρι σήμερα, ο ρόλος της ΕΕ έχει εξελιχθεί όσον αφορά το εύρος, το χρονοδιάγραμμα και το μέγεθος της χρηματοδότησης, τα οποία διευρύνθηκαν σημαντικά συν τω χρόνω. Η προθεσμία για την εκπλήρωση των φιλοδοξιών του SESAR όσον αφορά τις επιδόσεις μετατέθηκε πλέον για το 2035, αντί για το 2020, όπως προβλεπόταν αρχικά.
Οι ελεγκτές διατυπωσαν σειρά συστάσεων προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με σκοπό την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του ενιαίου ευρωπαϊκού ουρανού, και συγκεκριμένα συνιστούσαν:
- να αναθεωρήσει τις επιδιώξεις υψηλού επιπέδου της πρωτοβουλίας ΕΕΟ,
- να αναλύσει άλλες επιλογές πολιτικής για την άμβλυνση του κατακερματισμού και να αναδείξει σε προτεραιότητα τις λύσεις Ε&Α που μπορούν να επιλύσουν το πρόβλημα,
- να διασφαλίσει την πλήρη ανεξαρτησία των εθνικών εποπτικών αρχών,
- να εξορθολογίσει τον μηχανισμό επιδόσεων και να επανεξετάσει μερικούς από τους βασικούς δείκτες του,
- να επανεξετάσει τη δομή στήριξης της ΕΕ για την Ε&Α, λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους του ΕΕΟ,
- να ενισχύσει τη λογοδοσία της Κοινής Επιχείρησης SESAR.
Μολονότι χειρίζεται με ασφάλεια έναν πρωτοφανή αριθμό πτήσεων, το σύστημα ΑΤΜ δεν είναι πάντα σε θέση να ικανοποιήσει στο σύνολό τους τα αιτήματα των χρηστών του εναέριου χώρου.Περίπου 920 εκατομμύρια επιβάτες και 15 εκατομμύρια τόνοι εμπορευμάτων μετακινήθηκαν από και προς αερολιμένες της ΕΕ το 2015. Την ίδια χρονιά, σχεδόν 10 εκατομμύρια εμπορικές πτήσεις πραγματοποιήθηκαν στον ευρωπαϊκό ουρανό. Για την ασφαλή και αποδοτική ροή της κυκλοφορίας αυτής απαιτείται η συνδρομή της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας (ΑΤΜ), η οποία εξυπηρετεί τρεις βασικές λειτουργίες: τη διασφάλιση του διαχωρισμού των αεροσκαφών, την εξισορρόπηση μεταξύ της παροχής της ΑΤΜ και της ζήτησης για πτήσεις και την παροχή αεροναυτικών πληροφοριών σε χρήστες του εναέριου χώρου.
Για την ιστορία αναφέρουμε οτι η πρωτοβουλία του ΕΕΟ δρομολογήθηκε επισήμως το 2004 και περιβλήθηκε με τον καιρό από ένα κανονιστικό πλαίσιο, αποτελούμενο από σύνολο κοινών για όλη την ΕΕ κανόνων για την ασφάλεια της εναέριας κυκλοφορίας, την παροχή υπηρεσιών, τη διαχείριση του εναέριου χώρου και τη διαλειτουργικότητα εντός του δικτύου. Το συγκεκριμένο πλαίσιο συνδέεται με ένα πρόγραμμα τεχνολογικού εκσυγχρονισμού, το έργο SESAR, και υποστηρίζεται από οικονομικά κίνητρα. Αναλυτικά μπορείτε να διαβάσετε ένα άρθρο μου σε αυτό το λίνκ
Η ειδική έκθεση αριθ. 18/2017, με τίτλο «Ενιαίος ευρωπαϊκός ουρανός: η νοοτροπία έχει αλλάξει, αλλά ο ουρανός δεν είναι ενιαίος», είναι διαθέσιμη παρακάτω .
Δείτε επίσης και την νεότερη Έκθεση του Ευρωπαικού Ελεγκτικού Συνεδρίου το 2019 με τίτλο ” Παρότι η κανονιστική ρύθμιση της ΕΕ για τον εκσυγχρονισμό της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας απέφερε προστιθέμενη αξία, η χρηματοδότηση ήταν σε μεγάλο βαθμό περιττή”